I. Dünya Savaşı (1914 – 1918)

Dünyada meydana gelen ilk büyük evrensel savaştır. Bu savaş bütün dünya ülkelerini ekonomik, siyasi ve sosyal yönden etkilenmiştir.
a. Genel Sebepler

• Fransız ihtilali'nin yaymış olduğu eşitlik, adalet, özgürlük gibi kavramlar ile milliyetçilik, demokrasi gibi siyasal akımlar, bu kavram ve siyasi akımlar, sömürülen devletleri etkilemiştir. Milliyetçilik düşüncesiyle imparatorluklarda yaşayan uluslar bağımsızlık isyanlarına başlamıştır.
• Sanayi inkılâbı sonucunda ham madde ve pazar ihtiyacının ortaya çıkması ile büyük Avrupa devletleri karşı karşıya gelmişlerdir. Ekonomik sebeplerle ortaya çıkan çıkar çatışmaları, devletler arası bloklaşmaya sebep olmuş ve I. Dünya Savaşı'nın temel sebebini oluşturmuştur.

b. Ülkelere Göre Özel Sebepler

• Avusturya – Macaristan Rusya'nın Panslavist propagandalarından olumsuz etkilenmekteydi. Buna karşılık kendisi Balkanlar'da yayılmak istiyordu.
• Fransa 1871 Sedan Savaşı'nda Almanya'ya kaptırdığı Alsas- Loren bölgesini geri almak istiyordu.
• İngiltere sömürgelerini Almanya'ya kaptırmamak ve yayılmacı politikasına devam etmek istiyordu.
• Rusya Panslavizm ve sıcak denizlere inme politikası güdüyordu.
• İtalya siyasi birliğini geç tamamladığı için (1870) sömürgelerden pay almak için sıcak denizlere inmeyi planlıyordu.
• Almanya birliğini geç tamamladığı için (1871) ingiltere'nin sömürgelerine ele geçirmek istemesi ve gelişen sanayisi için ham madde ve pazar ihtiyacını karşılamak amacındaydı.
• Japonya Almanya'nın Uzak Doğu sömürgelerini istiyordu. (Nitekim Japonya Sömürgeleri alarak 3 ay içinde savaştan çekilecektir. 3 Ağustos -Kasım 1914)
• Bulgaristan II. Balkan Savaşı sonunda kaybettiği toprakları almak istiyordu.
• 1815 Viyana Kongresi'nden sonra Avrupa'da dengesiz siyasi bir tablo ortaya çıkmıştı.
• Blokların ortaya çıkmış olması

c. Savaşın Başlaması v e Yayılması

• Birinci Dünya Savaşı'nın başlaması için gereken kıvılcım Saray-Bosna'da ortaya çıkmıştır. Avusturya veliahdı Ferdinand'ın bir Sırplı tarafından öldürülmesi üzerine Sırbistan ile Avusturya-Macaristan arasında savaş başlamıştır. Zaten hazır olan bloklar yerlerini almışlardır. Rusya, Sırbistan'ın yanında yer alırken Almanya da Avusturya- Macaristan tarafında savaşa girmiştir. İngiltere ve Fransa'nın da Rusya yanında savaşa girmesi ile Birinci Dünya Savaşı yayılmıştır.

d. Osmanlı Devleti'nin Savaşa Katılmasının Sebepleri (14 Kasım 1914)

1. Blokların ortaya çıkmasıyla yalnızlıktan kurtulmak istenmesi
2. Kaybedilen toprakların geri alınmak istenmesi
3. Bazı devlet adamlarının (ittihat ve Terakki Partisinin yöneticileri olan Enver, Talat ve Cemal paşaların) Alman hayranlığı
4. Almanya'nın savaşı kazanacağına olan inanç
5. iki Alman gemisinin Osmanlı topraklarına sığınması
6. OsmanlInın jeopolitik konumu Birinci Dünya Savaşı başladığında dünya sömürgelerinin % 40'ı ingilizlerin elindeydi. ingilizlerin elinde bulunan sömürgelerin % 70'inde Müslümanlar yaşıyordu. Halifenin otoritesinin kullanılması bundan dolayı ingilizleri rahatsız etmiştir.
Yanıt A
Osmanlı'nın halifelik makamından faydalanma isteği Savaşta yeni cepheler kurarak yükünü hafifletmek istemesi
Rusya'ya ulaşılmasını engellemek istemesi OsmanlI'nın jeopolitik konumundan yararlanma isteği

Almanya'nın Osmanlı Devleti'ni Yanında İstemesinin Nedenleri

1.Osmanlı topraklarının İngiliz sömürge yolları üzerinde bulunması
ÖRNEK: 1871 yılında birliğini sağlayan Almanya, Hindistan'a giden ticaret yollarını kesmek ve aynı zamanda Osmanlı padişahı olan halifenin manevi gücünü kullanarak bölgedeki
Müslümanları ayaklandırmak istemiştir. Almanya, Osmanlı Devleti üzerinde nüfuz sahibi olmayı amaçlayan bu yaklaşımıyla aşağıdaki devletlerden hangisinin üstünlüğüne son vermek istemiştir?
A) İngiltere B) İtalya C) Hollanda D) ispanya E) Portekiz
2006 ÖSS
ÇÖZÜM: Birinci Dünya Savaşı başladığında dünya sömürgelerinin % 40'ı ingilizlerin elindeydi. ingilizlerin elinde bulunan sömürgelerin % 70'inde Müslümanlar yaşıyordu. Halifenin
otoritesinin kullanılması bundan dolayı ingilizleri rahatsız etmiştir.
Yanıt A
2.OsmanlI'nın halifelik makamından faydalanma isteği Savaşta yeni cepheler kurarak yükünü hafifletmek istemesi
3.Rusya'ya ulaşılmasını engellemek istemesi
4.Osmanlı'nın jeopolitik konumundan yararlanma isteği

ÖRNEK: XIX. yüzyılın son çeyreğinden itibaren, Almanya ile Osmanlı Devleti arasında yakınlaşma başlamış; Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devleti Almanya'nın yanında
yer almıştır.
Aşağıdakilerden hangisinin bu yakınlaşmada etkili olduğu savunulabilir?
A) Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa'nın isyan etmesi
B) Osmanlı Devleti'nin bir Avrupa devleti sayılması
C) Osmanlı Devleti'nin Tanzimat Fermanı'nı ilan etmesi
D) Osmanlı Devleti'nin parçalanma tehlikesi altında olması
E) Avusturya-Macaristan imparatorluğu'nun parçalanması
2008 ÖSS
ÇÖZÜM: I. Dünya Savaşı'nda Almanya'nın yanında yer alması Osmanlı Devleti'nin parçalanma tehlikesi altında olması ile ilgilidir.
Yanıt D
e.Osmanlı Devleti'nin Savaşa Girişi

2 Ağustos 1914'te ittihat ve Terakki Partisi Almanya ile gizli bir antlaşma imzalamış, çok geçmeden Almanların Goben ve Breslav adlı iki gemisi Osmanlı'ya sığınmıştı. Osmanlı, İngiltere ve Fransa'nın karşı çıkmasına rağmen bu gemileri satın aldığını açıklamış, bu gemiler Yavuz ve Midilli adlarını almışlar; ancak mürettebatın padişahtan izinsiz Rus limanlarını bombalaması üzerine Osmanlı Devleti savaşa fiilen girmiş sayılmıştır (29 Ekim 1914).

f . Topraklarımızda Savaştığımız Cepheler

1. Saldırı Cepheleri
a. Kafkasya C ephesi

•  I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devleti'nin açtığı ilk cephedir.
• Osmanlı Devleti'nin amacı, Türkistan'a ulaşarak buradaki Türklerin emperyalistlere karşı ayaklanmasını sağlamaktır. Ancak bu amaçla açılan Sarıkamış Harekâtı başarısızlıkla sonuçlanmıştır.
• 1917 yılının sonunda Bolşevik ihtilali'nin ardından Rusya, müttefiklerle antlaşma yaparak savaştan çekilmiştir.

Brest Litovsk Antlaşması (3 Mart 1918)

1. Rusya'nın savaştan çekilirken imzaladığı antlaşmadır.
2. Antlaşmaya göre 1878'de Berlin Kongresi'nde Ruslara bırakılan, Kars, Ardahan ve Batum Osmanlı'ya verilmiştir.
UYARI: Brest-Litovsk, Osmanlı Devleti'nin toprak kazanarak yaptığı son antlaşmadır.

b. Kanal Cephesi (19151916)

• Almanların isteği ile 14 Ocak 1915 tarihinde açılmıştır.
• Amaç; Süveyş Kanalı'nı ele geçirmek,
• Mısır'da egemenliğini tekrar sağlamak,
• ingilizleri can damarları niteliğindeki Süveyş Kanalı'ndan vurmaktı.
• Harekat başarısız olunca askerlerimiz geri çekilmiştir.
• İngilizler Osmanlı'nın yaşadığı bu başarısızlığın ardından Suriye ve Filistin'e kadar ilerlemişlerdir.

2. Savunma Cepheleri
a. Irak Cephesi

• Cephe İngiltere'nin 15 Ekim 1914'te Bahreyn'i ve 23 Kasım 1914'te Basra'yı işgali üzerine açıldı.
• İngiltere'nin bu cepheyi açmadaki amacı Hindistan'daki sömürgelerini kontrol altına almak, Abadan petrollerini denetlemek ve Rusya'ya yardım göndermekti. Irak, Osmanlı Devleti'nin ilk savunma cephesidir.
• ingilizler, Kasım 1914'te Basra'ya asker çıkarmışlar,Osmanlı ordusu Kut'ül-Amare'de 13.399 İngiliz askerini esir etmiştir. Bunun üzerine yapılan İngiliz saldırısı ile ordu çekilmiş ve ingilizler Musul'a kadar ilerlemişlerdir (1917).

b. Çanakkale Cephesi (18 M art 1915) Sebepleri
1 . İstanbul'u alarak savaşı çok kısa bir zamanda bitirmek
2. Rusya'ya yardım göndermek
3. Osmanlı Devleti'ni savaş dışı bırakmak
4. Rusya'ya silah yardımı sağlamak
5. Rusya'dan malzeme ve tarım ürünleri sağlamak

• Denizde ve karada devam eden çarpışmalarda büyük bir Türk zaferi kazanılmıştır.
• itilaf kuvvetleri denizden Boğazı geçemeyince Gelibolu'ya asker çıkarmışlardı. Conkbayırı, Arıburnu. Kumkale, Kireçburnu ve Seddülbahir'de devam eden kara savaşlarında Türk tarafı büyük başarılar elde etmiştir.
• Mustafa Kemal kara savaşlarında cephede düşmanla savaşmıştır.

Sonuçları
1. Çanakkale Savaşları I. Dünya Savaşı'nın iki yıl daha uzamasına neden olmuştur.
2. Savaş çok geniş bir alana yayılmıştır.
3. Rusya'da Bolşevik ihtilali'nin çıkmasına neden olmuştur.
4. Mustafa Kemal'in tanınmasında ve Millî Mücadele'nin lideri olmasında etkili olmuştur.
5. İngiltere ve Fransa'nın ağır yenilgisi ile sonlanmıştır.
6.İngiltere ve Fransa'nın ağır yenilgisi ile sonlanmıştır.
7.Bulgaristan'ın savaşta Osmanlı tarafında yer almasını sağlamıştır.
8.Yarım milyonu aşkın insan ölmüştür.
9.Millî Mücadele ruhu doğmuştur. ilk gizli antlaşmalar ortaya çıkmıştır.
UYARI: Bu zafer Osmanlı Devleti'nin İttifaklar adına tek başına kazandığı tek zaferdir.

c. Hicaz-Yemen Cephesi

• Bu cephede Osmanlı Ordusu, Mac Mahon Antlaşması ile bağımsızlık fikri ile kandırılan Araplar ve ingilizlere karşı savaşmıştır. Araplar 5 Haziran 1916'da bağımsız olmuşlardır. Bu da ümmetçilik anlayışını sona erdirmiştir.

UYARI: Arapların Osmanlı Devleti'ne karşı savaşması II. Abdulhamit döneminde yürürlüğe konulan Panislamizm politikasının (ümmetçilik, İslamcılık) anlayışının sona erdiğini göstermektedir.
d. Filistin Suriye C ephesi (19151917)

• Osmanlı Devleti'nin savaştığı son cephedir.
• Osmanlı Devleti'nin saldırı cephelerinden olan Kanal harekâtından sonra açılmıştır. ingilizler Gazze ve Kudüs'ü ele geçirmişlerdir.
• Yıldırım Orduları Kumandanı Mustafa Kemal Paşa İngiliz ordularını Halep'in kuzeyinde durdurmuştur. Bu sınır Misakımillî'nin sınırı olmuştur.

UYARI: O rta Doğu'da Osmanlı Devleti'nin savaştığı cephelerde, Arapların hep Osmanlı Devleti aleyhine bir cephe içinde olduklarını görmemiz, ümmetçilik anlayışının yerini milliyetçiliğin aldığını göstermektedir. Topraklarımız Dışında Savaştığımız Cepheler Bu cepheler Osmanlı Devleti'nin ittifak Devletleri'ne yardım için sınırları dışında savaştığı cephelerdir.
a. Makedonya Cephesi‘nde Osmanlı ve Bulgaristan orduları Sırp ve Ruslarla savaşmıştır.
b. Galiçya Cephesi‘nde Osmanlı, Almanya, Avusturya
– Macaristan orduları Ruslarla savaşmıştır.
c. Romanya Cephesi‘nde Osmanlı ve Bulgar orduları Ruslarla savaşmıştır.

I. Dünya Savaşı Devam Ederken İtilaf Devletleri Arasında Yapılan Gizli Antlaşmalar

• Bu antlaşmalar, İngiltere, Fransa, Rusya ve İtalya devletleri arasında olmuştur.
• Antlaşmalar I. Dünya Savaşı'nı uyum içerisinde devam ettirmek amacıyla yapılmıştır.
• Savaştan sonra çıkabilecek anlaşmazlıkları ortadan kaldırmak amaçlanmıştır. Asıl neden ise Osmanlı Devleti topraklarını paylaşmaktır.

1. Boğazlar (İstanbul) Antlaşması (4 Mart 1915)

• Rusya, İngiltere ve Fransa arasında yapılmıştır.
• Çanakkale Cephesi'nden sonra Rusya'nın savaştan çekilmesini önlemek amacıyla Boğazlar ve Marmara kıyıları Rusya'ya verilmiştir.

2. Londra Antlaşması (26 Nisan 1915)

• İngiltere, Rusya, Fransa ve İtalya arasında yapılmıştır.
• İtalya'nın I. Dünya Savaşı'na kendi taraflarında katılması karşılığında On iki Ada ve Akdeniz çevresi İtalya'ya verilmiştir.

3. Sykes Picot Antlaşması (23 Ekim 1916)

• İngiltere ile Fransa arasında yapılmıştır.
• İngiliz ve Fransızlar savaş sonunda Osmanlı Devleti'nden alacakları toprakları belirlemişlerdir. Buna göre, Adana, Antalya Bölgesi, Suriye kıyıları ve Lübnan Fransa'ya; Musul dışında Irak İngiltere'ye verilmiştir.
• Suriye'nin bazı bölgelerinde ve Musul ile Ürdün'de, İngiltere ve Fransa koruyuculuğunda bağımsız bir Arap devleti kurulacaktı.

4. Petro Grad Antlaşması (18 Mart 1916)

• İngiltere, Fransa ve Rusya arasında yapılmıştır.
• Rusya'ya, bundan önceki Sykes-Picot Antlaşması'nı kabul etmesi karşılığında Doğu Karadeniz verilecekti.

5. Saint Jean de Maurienne Antlaşması (19 Nisan 1917)

• İngiltere, Fransa ve Rusya ile İtalya arasında imzalanmıştır.
• İtalya'nın, Sykes Picot Antlaşması'nı kabul etmesi şartıyla İtalya'ya Konya çevresi verilmiştir.

6. Mac Mahon Antlaşması (16 Mayıs 1916)

• İngiltere'nin Mısır valisi olan Mac Mahon ile İngiliz casusu Lawrence, Arapları Osmanlı Devleti'ne karşı kışkırtmak için Arap liderlerine bağımsızlık sözü vermiştir.
• Bu antlaşma ile Araplar, I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti'ne karşı savaştılar.
• Bugünkü Arabistan haritasının temeli Mac-Mahon Antlaşması ile çizilmiştir.

UYARI: ABD'nin savaşa katılması ve Rusya'da Bolşevik İhtilalinin patlak vermesi Dünya Savaşının kaderini değiştirmiştir. Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Wilson savaşa girmeden önce bazı ilkeler yayınlamıştır. Bunlara Wilson İlkeleri (Prensipleri) denir.

wilson prensipleri (İlkeleri)

I. Dünya Savaşı'na girmeden önce Amerika başkanı Wilson tarafından ilan edilmiştir. itilaf Devletleri tarafından kabul edilmesine rağmen Paris Barış Konferansında reddedilmiştir.
itilaf Devletleri ABD'nin askerî ve ekonomik yardımını sağlayabilmek amacıyla bu prensipleri kabul etmiş görünmüşlerdir
Wilson İlkeleri'nin İlan Edilmesinin Sebepleri
1. ABD'nin Avrupa siyasetine egemen olma düşüncesi
2. Sömürgeci sistemlerin yerine mandater rejimleri yerleştirmek
İlkeler
1. Boğazlar bütün devletlere açılacaktı.
2. Yenen devletler yenilen devletlerden toprak ve savaş tazminatı almayacaktı. (Bu olay mandacılık fikrine sebep olmuştur.) Ayrıca Mondros Ateşkes Antlaşmasından sonra işgallerin başlaması da bu olaya aykırıdır.
3. Gizli diplomasi yapılmayacak, açık diplomasi uygulanacaktı. (Gizli antlaşmalar olmayacaktı.)
4. Self determinasyon uygulanacaktı. Her devlet kendi kendini yönetecek, kendi kaderine karar verebilecekti.
5. Osmanlı imparatorluğu'nun Türklerin çoğunlukta olduğu yerlerde Türk Devleti kurulacaktı. Ancak Osmanlı topraklarında yaşayan azınlıklar yoğun oldukları yerlerde bağımsız devlet kurabileceklerdi (12 .Madde).
6. Sedan Savaşı'nda Almanya'nın işgal ettiği Alsas – Loren Fransa'ya geri verilecekti.
7. Milletler Cemiyeti'nin kurulması sağlanacaktı (Cemiyet- i Akvam).
8. Rusya, Polonya, Karadağ, Romanya, Sırbistan ve İtalya'nın durumu yeniden belirlenecekti.
UYARI: Wilson, savaşın sona erm esinden sonra yapılacak barış için prensiplerini hâkim kılmaya çalışmış fakat başarılı olamamıştır. Çünkü İngiltere, Fransa ve İtalya bu ilkelerin çıkarlarına ters düştüğünü anlamışlardı. Wilson İlkeleri Paris Barış Konferansı'nda kabul edilmemiş, bu da eşitlik prensibine dayanm ayan bir yapılanmaya sebep olmuştur. İngiltere ve Fransa'nın Wilson İlkeri'ne uymamaları, II. Dünya Savaşı'nı tetikleyecektir.

Ateşkes Antlaşmaları

• Bulgaristan: Selanik Ateşkes Antlaşması (10 Eylül 1918)
• Avusturya- Macaristan imparatorluğu: Villiagest Ateşkes Antlaşması (13 Kasım 1918)
• Almanya: Redhandes Ateşkes Antlaşması (26 Kasım 1918)
• Osmanlı imparatorluğu: Mondros Ateşkes Antlaşması (30 Ekim 1918)

I. Dünya Savaşının Sona Ermesi

• Birinci Dünya Savaşı sonucunda İngiltere, Fransa ve Rusya'nın başını çektiği itilaf Devletleri sonlara doğru 28 devlete ulaşmıştı. Almanya, Avusturya-Macaristan ve Osmanlının başını çektiği ittifak Devletleri bu durum karşısında yenilgilerini ilan etmişler ve savaştan çekilmişlerdir.

– Almanya'nın denizlere hâkim olamaması
– Avusturya-Macaristan imparatorluğu'nun çok uluslu bir yapısının olması
– Bulgaristan'ın sadece köprü durumunda olması ve Osmanlı imparatorluğu'nun ekonomisinin çok kötü olması gibi durumlar ittifak Devletleri'nin yenilgisinin başlıca sebepleri olacaktır.