İkileme

Duygu ve düğünceleri daha güçlü ifade edebilmek için yapılan söz tekrarlarıdır. Aynı zamanda yeni anlam türetme
yollarından biridir.

İkilemelerle tekrarlar birbirinden farklıdır, tekrarlarda araya virgül girer; fakat ikilemelerde virgül kullanılmaz.

Akşam, akşam, yine akşam… (Tekrar)
Akğam akğam nereden çıktı bu maç.(ikileme)

Bununla birlikte peş peşe gelen fakat ikileme olmayan ifadelere dikkat etmek gerekir. Bu ifadelerde ikileme gibi duran sözcükler cümlenin farklı öğesinde yer alırlar. Halbuki ikilemenin her iki sözcüğü de aynı öğede yer almalıdır.

Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur. (ikileme değil)

El ele tutuşalım. (ikileme)

Örnek:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde somutlama yapılmamıştır?

A) Deminden beri bu soru üzerinde kafa patlatıyorum.
B) Cengiz, sevgisini de nefretini de hiç belli etmezdi.
C) Bu haberi alan herkesin yüreğine su serpildi.
D) Aşk bir mıknatıs gibi ruhları birbirine çeker.
E) Verimli çalışması dikkat çekiyor ve o, kısa sürede göze giriyordu.

Çözüm:

B’de “ileri geri”
C’de “saçma sapan”
D’de “yerli yersiz”
E’de “ecüş bücüş” ikileme görevindedir.
A’da ikileme yoktur.

Yanıt A

Oluşumları Bakımından ikilemeler

İkilemeler çeğitli şekillerde oluşturulabilir:

1. Anlamsız iki sözcükten oluşanlar
Eciş bücüş, abur cubur, ıvır zıvır

2. Anlamlı + anlamsız sözcükten oluşanlar
Eski püskü, eğri büğrü, ufak tefek, çoluk çocuk

3. Yakın anlamlı sözcüklerle kurulanlar:
Yalan yanlış, açık seçik,
Kılık kıyafet, mal mülk,

4. Zıt anlamlı sözcüklerle kurulanlar
Az çok, iyi kötü, ileri geri
Sağlı sollu, gece gündüz

5. Yansıma sözcüklerden oluşturulanlar
fiırıl şırıl, mışıl mışıl, tıkır tıkır
Takır takır, horul horul

6. Aynen tekrar yoluyla oluşturulanlar
Güzel güzel, soğuk soğuk
Tatlı tatlı, mavi mavi, açık açık

7. İsim tamlaması şeklindeki ikilemeler
Cömertler cömerti, suyunun suyu
Güzeller güzeli, padişahlar padişahı

8. ‘M’ eklemeliler
Ev mev, para mara, kitap mitap
Ders mers, iş miş, hediye mediye

9. Hâl eki almış olanlar
Baş başa, kana kana, baştan başa
Biz bize, dişe diş, günden güne

Not:İkilemeyi oluşturan kelimelerin arasında virgül (,) veya
farklı bir noktalama işareti kullanılmaz.

Örnek:
Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki ikileme cümleye “zorlukla” anlamı katmıştır?

A) Gece gündüz demeden çalışıyordu.
B) Çamurlara bata çıka yürüdük.
C) Yaptığı yanlışı er geç anlayacak.
D) Bu işte onun da az çok payı var.
E) Olan oldu, artık üzülme

Çözüm:
B seçeneğindeki “bata çıka” ikilemesi, bulunduğu cümleye
“zorlukla” anlamını katmaktadır.

Yanıt B