Kan Gruplarının Kalıtımı Konu Anlatımı

 

İnsanların kan yapısında çok sayıda kalıtsal özellik vardır. Bu özelliklerden sadece iki tanesi kan alışverişi için önemlidir.

1. A – B – O Karakterleri Hem eş baskınlık hem de çok allellik özelliği gösteren bir karakterdir. Bu karakterle ilgili A, B ve O olmak üzere üç çeşit gen vardır. Ancak bir insanda bu karakterle ilgili iki gen bulunur (AA, BO, OO gibi).

A geni, B geni ile eşbaskındır. Bu genler O genine baskındır. O geni çekiniktir.

Bireylerin kan grupları alyuvarlarında bulunan proteinler tarafından belirlenir (antijen). Kan plazmasında ise antijenlere karşı üretilen protein yapıdaki antikorlar bulunur.

A, B, O ve AB kan grubu ile ilgili A antijeni ve B antijeni olmak üzere iki çeşit antijen, anti – A ve anti – B olmak üzere iki çeşit antikor bulunur.

Kan grupları arasındaki kan alışverişleri kan plazmasında bulunan antikorlara bağlıdır. Kan alış – verişi olması için, kanı veren kişinin antijeni, kanı alan kişinin antikoru ile aynı grup olmamalıdır.

Kan grupları arasındaki en ideal kan alış verişi aynı gruptan olan bireyler arasında gerçekleşir. Bu kan alışverişinde çökelme olmaz. Bunun dışındaki kan alış verişlerinde az ya da çok çökelmeler oluşur.

Uygun olmayan kan nakillerinde kan plazmasında bulunan antikorlar alyuvarları birbirine bağlayarak damarlarda pıhtılaşmaya neden olurlar. Bu duruma aglütinasyon (çökelme) denir.

A antijeni + Anti–A —> Çökelme olur.
B antijeni + Anti–B —> Çökelme olur.

2. Rh Karakteri
İnsanda Rh faktörü ile ilgili genlerden biri baskın (R), diğeri ise çekinik (r)tir. Bu genler ilk olarak Rhesus macacus türü maymundan alınan kanın tavşanlara verilmesinden sonra, tavşan kanında maymun antijenlerine karşı antikorların oluştuğunun görülmesiyle tespit edildi.

Kanda Rh (+) ve Rh (-) olmak üzere iki Rh karakteri vardır. Rh (+) olan insanların genotipleri ya homozigot (RR) ya da heterozigot (Rr) olur. Rh (–) olan insanların genotipi ise rr dir. Rh karakteri kan alış verişlerinde dikkate alınır. Normalde Rh (+) bireyler Rh (+) lere, Rh (-) bireyler Rh (-) lere kan verir. Acil durumlarda Rh (-) bireylerden Rh (+) bireylere kan nakli yapılabilir.

Rh (+) bireylerin alyuvarlarında Rh antijeni sentezlenir, antikor oluşmaz. Rh (–) bireylerin alyuvarlarında Rh antijeni sentezlenmez, ancak kan serumunda Rh antikoru oluşturulabilir.

Rh (–) grubundan bir insana ilk kez Rh (+) kan verilecek olursa kuvvetli bir reaksiyon görülmez. Çünkü alıcının kanında hazır halde Rh antikoru yoktur. Bu andan itibaren Rh antikoru oluşturularak kanda birikir. Bu kişiye ikinci kez Rh (+) kan verilirse önceden oluşturulan antikorlar, Rh antijeni taşıyan alyuvarları çökeltilir ve ölüme neden olur.

Rh antijeni + Rh antikoru —> Çökelme olur.

Kan Uyuşmazlığı (Rh Uyuşmazlığı)

Anne Rh (-) , baba Rh (+), çocuk Rh (+) olduğunda anne ile çocuk arasında kan uyuşmazlığı görülür.

Normal şartlarda plasentada anne kanı ile çocuğun kanı birbirine karışmaz. Ancak hamileliğin ilerleyen dönemlerinde meydana gelen çatlamalardan dolayı fetüsten anneye Rh antijeni geçer. Bu olay doğum sırasında da oluşabilir. Annenin kanında Rh proteinine karşı Rh antikoru oluşturulur.

Sonraki gebeliklerde (Rh (+) çocuklar olduğu zaman) bu antikorlar plasentadan çocuğa geçerse çocuğun kanındaki antikorları çökelterek tahrip edebilir. Bu hastalığa (kan uyuşmazlığı) eritroblastosis fetalis denir.

Baba heterozigot Rh (+) olursa çocukların bazıları Rh (–) olabilir. Bu durumlarda kan uyuşmazlığı oluşmaz.

Kan Gruplarının Belirlenmesi

Laboratuvarlarda Anti – A, anti – B ve anti – D serumları kullanılarak kan grupları belirlenebilir.

• Anti – A serumu A antijeninin olduğunu belirler.
• Anti – B serumu B antijenini olduğunu belirler.
• Anti – D serumu Rh proteininin olduğu belirler.

MN Karakteri

Kan alışverişini etkilemez. Bu kan grubunda M ve N olmak üzere iki çeşit allel gen vardır. Bu genler eş baskın özelliktedir. İnsanların kanında bu antijenlere karşı antikor oluşmaz.

Örnek:
Annenin AB, babanın 0 kan grubundan olduğu bir ailede 3 çocuk vardır.

Bu çocukların kan gruplarının fenotipleri aşağıdakilerin hangisinde verilenler gibiyse üçünün de öz kardeş olduğu söylenebilir?

Çözüm:

Örnek:

Yukardaki soyağacında, bireylerin kan gruplarının fenotipleri verilmiştir.

Bu soyağacında numaralarla gösterilen bireylerden hangilerinin kan gruplarının homozigot olma olasılığı vardır?

A) Yalnız 1 B)Yalnız 2 C)1 ve 4 D) 2 ve 5 E) 3 ve 6

Çözüm:

3 numaralı birey B kan grubu olduğundan genotipi ya BB dir, ya da BO dır. Annesi A kan grubu olduğu için 3 numaralı birey BB olamaz. Buna göre 1 numaralı birey AO, 3 numaralı birey BO dır. 2 numaralı birey BB veya BO dır.
Yanıt B

Örnek:
İnsanlarda kan gruplarını, alyuvarlarda bulunan özel proteinler belirler. Kan gruplarının plazmalarında ise alyuvarlarındaki proteinlerle ilgili anti maddeler bulunabilir. A kan grubunun plazmasında Anti – B bulunur. B kan grubunun plazmasında anti – A bulunur.

AB kan grubunun plazmasında bu anti maddelerin hiç biri bulunmazken, 0 kan grubunun plazmasında her iki anti madde de bulunur. Bu anti maddeler, karşı oldukları
proteinleri içeren kan grubundaki alyuvarların çökelmesine neden olur.

Bir deneyde hangisinin Anti – A, hangisinin Anti – B olduğu bilinmediği için, Anti – X ve Anti – Y olarak adlandırılan bu maddeler, I, II, III ve IV numaralı kan örneklerine ayrı ayrı uygulanmış ve aşağıdaki tabloda belirtilen çökelme reaksiyonları alınmıştır.

Bu bilgilere dayanarak, kaç numaralı kan örneklerinin, hangi kan grubundan olduğu belirlenemez?
A) I veII
B)II ve III
C) III ve IV
D) I, II ve III
E) I, II ve IV

Çözüm:
A antijeni + Anti A —> Çökelme olur.
B antijeni + Anti B —> Çökelme olur.

AB kan grubunda A ve B antijeni olduğu için hem Anti – A hem de Anti – B ile çökelme oluşturur. (III) O kan grubunda antijen olmadığı için Anti – A ve Anti – B ile çökelme oluşturmaz. (IV)

Soruda verilen antikorlardan Anti – X ve Anti – Y nin hangisinin Anti – A, hangisinin Anti – B olduğu kesin bilinmediği için I ve II numaralı kan örnekleri ile ilgili kesin bir şey söylenemez.
Yanıt A