Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü 1992 yılında İstanbul’da kurulmuştur. 25 Haziran 1992 yılında İstanbul’da yapılan liderler zirvesinde imzalanan bir anlaşma ile kurulan Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü; Karadeniz coğrafyasında bulunan ülkelerin ekonomik işbirliğine dayanan uluslararası bir örgüttür.
Merkezi İstanbul olan örgütün üye ülkeleri;
Resmi dili İngilizcedir. Örgüte Karadağ, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Güney Kıbrıs Rum yönetimi başvuruda bulunmuş ancak Türkiye ve Yunanistan’ın veto etmesi ile başvuruları reddedilmiştir.
Karadeniz Ekonomik İşbirliği’ne üye olmayıp gözlemci olan ülkeler ise;
Arnavutluk, Azerbaycan, Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Romanya, Rusya, Türkiye, Ukrayna ve Yunanistan ise Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütünün kurucu üyeleridir.
Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü Nasıl Kuruldu?
Karadeniz Ekonomik İşbirliği düşüncesi 1980’li yıllarda Doğu Avrupa’daki ülkelerinin ve özellikle Sovyetler Birliği’ndeki sanayileşme süreci ile başlamıştır. Sovyetler Birliği’nin coğrafya bakımından elinde bulunan savunma, madeni ve uzay sanayi gibi alanlarda hammadde sahibi olması, diğer yandan ise insana ve tüketime yönelik olarak gıda ve çeşitli ürünlerin kısıtlı olması komşu ülkelerle işbirliği yapmaya yönlendirmiştir. Türkiye ise Sovyetler Birliği’nin karşısında hammaddeye ve çeşitli tüketim mallarına sahip bir ülke olarak, üretmiş olduğu tüketim ürünlerini pazarlayabileceği pazar arayışında bulunmaktaydı. Sovyetler Birliği hammadde ihracatı gıda ve tüketim malları ithalatına ihtiyaç duyarken; Türkiye Cumhuriyeti gıda ihracatı yapmaya ihtiyaç duymuştur. Bu ihtiyaçlar ithalat, ihracat ve pazarlama gereksinimleri; Karadeniz havzasında bulunan diğer gelişmekte olan ülkeler için de geçerlilik arz ediyordu.
Karadeniz işbirliği fikri böyle bir ortamda ortaya atılmış ve Türkiye’nin öncülüğünde tartışılır hale gelmiştir. Karadeniz Ekonomik İşbirliği dünyanın bazı bölgelerinde ve özellikle Avrupa’da yapılanmış olan küreselleşme hareketlerine, siyasal ve ekonomik alanda yapılan bütünleşmelere binaen kurulmaya başlamıştır. Avrupa’nın kendi içerisinde serbest piyasa ekonomisine geçmesi, siyasal bütünleşmeyi sağlaması, kendi içerisinde demokratik işbirliğini geliştirmesi Karadeniz havzasındaki ülkeleri de harekete geçirmiştir.
KEİ Türkiye’nin kurma girişiminde bulunduğu bölgesel bir ekonomik işbirliğidir. Karadeniz Ekonomik İşbirliği’nin başlangıçtaki amacı serbest ticaret bölgesi oluşturmaktır. Lakin daha sonra düzenlenen toplantılarda bu fikrin ekonomik işbirliği çerçevesine evrilmesi gerektiği kanaatine varılmıştır.
Karadeniz Ekonomik İşbirliği Karadeniz’e kıyısı bulunan Türkiye, Sovyetler Birliği, Romanya ve Bulgaristan tarafından kurulmuştur. Daha sonra Sovyetler Birliği’nin dağılması üzerine Sovyetler Birliği’nden ayrılan bağımsız devletler topluluğu olarak Rusya, Azerbaycan, Ukrayna, Moldova, Gürcistan ve Ermenistan kurucu üye olarak birliğe katılmışlardır. Diğer yandan Karadeniz’e kıyısı olmayan ülkelerden Yunanistan ve Arnavutluk da kurucu üye sıfatıyla birlikte yer almışlardır.
Karadeniz Ekonomik İşbirliği fikri ortaya atıldıktan sonra yapılan ilk toplantı 19 Aralık 1990’da Ankara’da olmuştur. Bu toplantıya Sovyetler Birliği, Bulgaristan, Romanya, Azerbaycan, Gürcistan, Moldova ve Ermenistan’dan dışişleri bakan yardımcıları katılmıştır. Ankara’da yapılan bu toplantıda Türkiye tarafından hazırlanan ve öneride bulunulan işbirliği temel prensiplerini içeren bir taslak üzerinde çalışmalar yapılmış ve Karadeniz Ekonomik İşbirliğinin kurulmasında anlaşmaya varıldığı bildirilmiştir.
Mart 1991’de Bükreş’te Nisan 1991’de Sofya’da yine uzmanlar düzeyinde toplantılar gerçekleştirilmiş; bu toplantılarda birliğin amaçları ve prensipleri ortaya koyulmuştur. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Moskova’da yapılan toplantıda kesin olarak kurulmaya karar verilmiş ve Türkiye’de yapılacak bir toplantıyla imza altına alınması kararlaştırılmıştır.
Şubat 1992’de Türkiye, Rusya, Romanya, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan ve Moldova bakanlık düzeyinde; Ukrayna ve Bulgaristan ise dışişleri temsilciliği düzeyinde toplantıya katılarak Karadeniz Ekonomik İşbirliği ile ilgili temel belgeyi imzalamışlardır. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Antlaşması 25 Haziran 1992 yılında İstanbul’da düzenlenen bir zirve toplantısıyla devlet ve hükümet başkanlarının imza altına almasıyla resmen kurulmuştur. Bu toplantıya kurucu üye olarak Yunanistan ve Arnavutluk da katılmıştır.
Bu toplantıdan sonra Karadeniz Ekonomik İşbirliği hükümetler düzeyinin yanı sıra parlamenterler, reel sektörler, belediyeler ve hükümetler dışındaki diğer sektörler de çalışmalara dâhil edilmiş ve çeşitli kurumlar oluşmaya başlamıştır. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü kendi ilke ve prensipleri ile kurmuş olduğu bankasıyla, İstatistik Veri Ve Ekonomik Bilgi Değişimi Koordinasyon Merkezi ile somut projelere imza atmaya başlamıştır.
Karadeniz Ekonomik İşbirliği örgütünün uluslararası düzeyde bir program ve proje örgütü sıfatı kazanması ise 5 Haziran 1998 tarihinde Yalta’da düzenlenen bir toplantıyla gerçekleşmiştir. KEİ Anayasası oluşturulmuş ve uluslararasında program ve proje yürüten büyük bir örgüt haline gelmiştir.
Karadeniz Ekonomik İşbirliğinin kurulma amaçları arasında; birliğe üye olan ve Karadeniz havzasında yer alan ülkelerin birbirleri arasında ticari, ekonomik, bilimsel ve teknolojik işbirliği geliştirmeleri de vardır. Karadeniz’e kıyısı olan ülkelerin barış, refah ve işbirliği içerisinde ilişkilerini geliştirmeleri ve bu amaç doğrultusunda bölgesel ve yerel işbirliği içerisine girmeleri, bu işbirliğinin sağlanması için uygun ortamın oluşturulması amaçları da Karadeniz Ekonomik İşbirliği’nin uzun dönemdeki hedeflerini ortaya koymaktadır. Uzun vadede bölge ülkeleri arasında ekonomik işbirliğinin yanı sıra; özel sektörler düzeyinde ürünlerin, sermayenin ve hizmetlerin serbest dolaşımı hedeflenmektedir. Bu amaçla üye devletlerarasında bir serbest ticaret bölgesi kurulması düşünülmüştür.
Karadeniz Ekonomik İşbirliği üye devletlerinin hükümetleri arasında, parlamentoları, iş çevreleri ve finansal birimleri arasında etkili bir organizasyon olarak ticareti ve ekonomiyi canlandırmıştır. Örgüt serbest piyasa ve iş birliği içerisinde herhangi bir bürokratik engele takılmadan kişiler, devletler ve şirketler arasında serbest ticaret antlaşmalarına imkân tanımıştır.
Karadeniz Ekonomik İşbirliğinin yapısı içerisinde hükümetler arası birimler, dışişleri bakanları düzeyinde toplantılar, alfabetik sıraya göre değişen dönem başkanlığı, üst düzey yetkililer toplantısı, çeşitli çalışma grupları ve uzmanlardan oluşan geçici çalışma grupları yer almaktadır. Bu çalışma gruplarının içerisinde bilim ve teknoloji konusunda işbirliği, bankacılık ve finans, istatistik veri ve ekonomik bilgi değişimi, Ulaştırma, Ticaret ve endüstriyel işbirliği, iletişim, çevre koruma, turizm alanında işbirliği, tarım ve tarımsal sanayi alanında işbirliği, yasalara ilişkin bilgi, enerji işbirliği de yer almaktadır. Bu çalışma gruplarının da yatırımların teşviki ve korunması konusunda uzmanlar, çifte vergilendirmenin önlenmesi uzmanları, Ulaştırma şebekesi uzmanları, reel sektöre ait uzmanlar, örgüt yapılarına dayalı uzmanlar görev yapmaktadır. Bütün bu çalışmaların ve çalışma gruplarının ortaya koymuş olduğu ürün veri ve sonuçları İstanbul’da bulunan Karadeniz Ekonomik İşbirliği uluslararası Daimi Sekretaryası arşivlemektedir.
Karadeniz Ekonomik İşbirliği’nin diğer birimi ise 1993 yılında kurulan Parlamenterler Asamblesi’dir. Bu birimde Arnavutluk, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Romanya, Rusya, Türkiye ve Ukrayna yer almaktadır. Parlamenterler Asamblesi; üye devletlerin tarihten gelen ortak değerlerinden faydalanarak işbirliği içerisinde hedef ve amaçlara bu ülkelerin parlamenterleri vasıtasıyla ulaşmak, birlik bünyesinde ekonomik, ticari, sosyal, kültürel ve siyasal işbirliğinin yasal dayanaklarını temin etmek ve gerçekleştirmek, üye devletlerinin devlet ve hükümet başkanları ile dışişleri bakanları düzeyinde alınan kararları yasal düzenlemeye dönüştürmek, Karadeniz havzasındaki bölgelerin çoğulcu demokrasi ve siyasi istikrara katılımını sağlamak, uluslararası ve diğer bölgesel kuruluşlarla KEİ ülkeleri arasında işbirliğini tesis etmek gibi amaçlara sahiptir.
Karadeniz Ticaret ve Kalkınma Bankası
Karadeniz Ticaret ve Kalkınma Bankası Karadeniz Ekonomik İşbirliği örgütünün finansal birimi olarak hizmet vermektedir. 30 Haziran 1994’te Tiflis’te yapılan Dışişleri Bakanları 4. Toplantısında bankanın kurulmasına karar verilmiş ve Türkiye ise 1996 yılında 4150 sayılı kanun ile banka çalışmalarına onay vermiştir.
Karadeniz Ticaret ve Kalkınma Bankası Selanik merkezli olarak açılmıştır. Banka üye ülkelerin ortak bölgesel projelerini geliştiren finansmanı sağlamak ve gerçekleştirmek için kurulmuştur. Projeye katılan devletlere gerekli finansal desteği sağlayan banka, örgütün en büyük finansal desteğini oluşturmaktadır.
Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütünün kurumsal yapılarından birisi de Dışişleri Bakanları Konseyidir. Dışişleri Bakanları Konseyi örgütünün en üst düzey karar alma organı olarak çalışmaktadır. Yılda 2 defa toplanan konsey, basına kapalı olarak gerçekleştirilmektedir. Konseyin ilk iki dönem başkanlığı Türkiye tarafından üstlenilmiştir. Dönem başkanlıkları alfabetik sıraya göre değişmektedir.
Dışişleri Bakanları Konseyi örgütün bütün işleyişini, alt organlarının durumunu, proje program ve çalışmalarını denetlemek ve değerlendirmekle yetkilidir. İç tüzüğün değiştirilmesinde de yine Bakanlar Konseyi yetkili kılınmıştır Dışişleri Bakanları Konseyi’ne bağlı olarak Yüksek Yöneticiler Komitesi ve Uluslararası Daimi Sekretarya Kurulmuştur. Uluslararası Daimi Sekretaryanın Merkezi İstanbul’dur. Daimi sekretaryanın başında bulunan direktör dönem başkanına karşı sorumludur.
Dışişleri Bakanları Konseyi’ne bağlı olarak birçok çalışma grubu yer almaktadır. Bunlar;
Örgütsel Konular Çalışma Grubu
Bilim ve Teknolojide İşbirliği Çalışma Grubu
Banka ve Finans Çalışma Grubu
İstatiksel ve Ekonomik Bilgi Değişimi Çalışma Grubu
Sağlık ve Eczacılık Çalışma Grubu
Ulaşım Çalışma Grubu
Acil Durum Çalışma Grubu
Suçluluğun Önlenmesi Çalışma Grubu
Ticari ve Ekonomik Gelişmeler Çalışma Grubu
Komünikasyon Çalışma Grubu
Çevre Koruması Çalışma Grubu
Tarım ve Tarım Sanayi Çalışma Grubu
Uzmanlar Geçici Çalışma Grubudur. Bu çalışma grupları üye ülkeler arasındaki birçok projeyi, programı ve faaliyeti gerçekleştirmektedir.
KEİ Parlamenterler Asamblesi
KEİ Parlamenterler asamblesi 26 Şubat 1993 yılında kurulmuştur. Parlamenterler Asamblesi’nin amaçları arasında üye ülkelerin devlet ve hükümet başkanları ve Dışişleri Bakanları Konseyinde alınan kararların uygulanabilmesi için gerekli yasal zemini sağlamak, örgütün ilke, amaç ve hedeflerinin gerçekleştirilmesi için halkların bilinçlendirmesini temin etmek ve parlamenter demokrasinin gelişmesine katkı sağlamak yer almaktadır.
KEİ bir genel kurul tarafından yönetilmektedir. KEİ’nin en yüksek karar alma organı genel kurul dur. Genel kurul ülkelerin nüfuslarına göre oluşan sandalyeye sayısından meydana gelir. 70 sandalyeden oluşan KEİ genel kurulunda Türkiye 9 temsilciye sahiptir. Dönem başkanlıkları ise yılda bir rotasyon usulü ile belirlenmektedir. KEİ içerisinde delegasyon başkanlarından oluşan bir daimi komite bulunmaktadır. Daimi komite asamblede alınan kararların uygulanmasını ve komisyon faaliyetlerinin eşgüdümünü sağlar. Parlamenterler Asamblesi’nin toplantı gündemini, tarihini ve yerini belirleyen yine daimi komitedir. Daimi komite aynı zamanda örgütün bütçesini kabul ederek genel kurulun onayına sunar. Diğer yandan fonları idare eder ve uluslararası kuruluşlarla işbirliğini sağlamakla da yükümlüdür.
Karadeniz Ekonomik İşbirliği Konseyi
KEİ Konseyi örgüt içerisinde ülkelerin iş çevrelerini temsil etmektedir. Kimi toplantılarda özel sektör temsilcileri bulundurulmakta ve mekanizmanın içerisinde aktif hale getirilmesi sağlanmaktadır. Özellikle turizm, sanayi, imalat, mali ve doğal kaynakların daha verimli bir şekilde değerlendirilmesi konularında özel sektörle işbirliği içerisinde girilmektedir.
Karadeniz havzasında bulunan ve örgüte üye olan ülkelerin ellerinde bulunan kaynakları yeterince ve verimli olarak değerlendirmeleri düşünülmüştür. 350 milyona varan nüfus yapısı ile Karadeniz Ekonomik İşbirliği bölgesi dünya çapında bir zenginlik arz etmektedir. Gayri safi milli hasılanın düşük olduğu bu ülkelerde; ticaret ve ekonomi hacimlerinin de düşük olduğu Avrupa’ya kıyasla belirtilmiştir.
[ad3]
Örgütün kurulmasındaki en büyük amaçlardan birisi de ülkelerin ekonomik hacimlerinin büyütülmesidir. Karadeniz havzası 19 milyon kilometrekarelik büyük bir alana sahiptir. Bu alan hem örgütün kendi üyeleri arasında hem de diğer dünya ülkeleri arasında önemli bir pazar gücüne sahiptir. Bu alanı işbirliği içerisinde bulunan ülkeler hem pazar olarak değerlendirilmesini sağlamaya çalışmakta hem de diğer dünya ülkeleri ile ekonomik ve ticari olarak entegre olması için çalışmaktadır.
Bunun yanında Karadeniz’in deniz taşımacılığında ve balıkçılıkta büyük bir yerinin olduğu üye ülkeler tarafından vurgulanmakta, Karadeniz’den faydalanan 75000 işçinin ve 60000 ton deniz ürününün büyüklüğünü dünyaya göstermek için uğraşmaktadırlar.
Dünya Petrol rezervlerinin en büyüğü Körfez bölgesinden sonra Karadeniz havzasında yer almaktadır. 200 milyar varil seviyesinde petrolün ve dünya doğalgaz rezervlerinin yüzde 27’sinin bu bölgede olduğu düşünüldüğünde Karadeniz havzası ülkelerinin joe-stratejik, coğrafik, ekonomik ve ticari alanda ne derece büyük bir öneme sahip olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca dünyanın en önemli enerji geçiş yolları da bu bölgede bulunmakta Türkiye bu geçiş yollarında en önemli joe-stratejik konumu elinde tutmaktadır.
Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü üyelerinin gayri safi milli hasılası 2018 yılı itibariyle 1 katrilyon doları bulmuştur. Bunun yarısı Rusya Federasyonu’nun elinde bulunmaktadır. Türkiye ise yaklaşık 250 milyar dolar ile 2. Sırada, Yunanistan 150 milyar dolar ile 3. sırada yer almaktadır.
Karadeniz Ekonomik İşbirliğinin en büyük amaçlarından birisi de işbirliğinin diğer dünya ülkelerine yönelik olarak ticaret hacminin genişletilmesidir. Karadeniz havzasının toplam dış ticaret hacmi 2018 yılı itibariyle 500 milyar doların üzerindedir. Bunun yüzde 50’si ihracat %50’si ise ithalat kaleminden oluşmaktadır. Dış ticaret hacmine sahip olan ülkelerden Rusya 1. Türkiye 2. ve Yunanistan 3. sıradadır.