Konularına Göre Şiir Türleri

1. Lirik şiir

Duyguları, heyecanları, çoşkuları dile getiren şiirlerdir.Adını, eski Yunan’da “lyre (Lir)” adı verilen çalgılar eşliğinde söylenen şiirlerden almıştır. Aşk, ayrılık, sevgi gibi konularda söylenen şiirler bu türe örnektir.

Türk edebiyatındaki semaî, koşma, ağıt, mersiye, ilahi vebazı gazeller, lirik şiire örnektir.

İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı
Başımda eski âlemlerin sarhoşluğu
Loş kayıkhaneleriyle bir yalı
Dinmiş lodosların uğultusu içinde
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı.
Orhan Veli Kanık

2. Epik şiir

Savaş, kahramanlık, yiğitlik gibi konuları işleyen destansı şiirlerdir. Adını epope’den (destansı şiir) almıştır. Doğal ve yapma destanlar, epik şiir kapsamına girer. Halk edebiyatındaki “koçaklama”lar bu türdendir.

Gökte kandiller delikanlı Mehmed Han’ın
Yedi tebessümlü dilbere başlık borcu
Süzülür yıldızlar mazgallardan
Avuçlayıp rum ateşlerini bir bir
Güneş diye burca dikilir
Sağdıçtı bu düğünde Ulubatlı Hasan
Yahya Akengin

3. Didaktik şiir

Duygudan çok düşüncenin ağır bastığı eğitici, öğretici şiirlerdir. Fabllar bu türü örnekleyen şiirlerdendir.

Bir kez gönül yıktın ise bu kıldığın namaz değül
Yetmiş iki millet dahi elin yüzün yumaz değül
Yol oldur ki doğru vara, göz oldur ki Hakk’ı göre
Er oldur ki alçak dura yüceden bakan göz değül
Yunus Emre

 

4. Pastoral şiir

Doğa güzelliklerini, kır yaşamını anlatan şiirlerdir. Pastoral şiirin iki çeşidi vardır: İdil ve eglog.

İdil
Kır ve tabiat sevgisini dile getiren şiirlerdir.
Eglog
Çobanların karşılıklı konuşturulduğu kır şiiridir.

Uyarı: Pastoral şiirin edebiyatımızdaki ilk örneğini Abdülhak Hamit Tarhan “Sahra” adlı şiiriyle verir.

Gümüş bir dumanla kapandı her yer
Yer ve gök bu akşam yayla dumanı.
Sürüler, çemenler, sarı çiçekler
Beyaz kar, yeşil çam yayla dumanı!
Ömer Bedrettin Uşaklı

5. Satirik şiir (Eleştiri Şiiri)

Bir kişiyi, bir toplumu ya da düşünceyi yermek amacıyla yazılan şiirlerdir.

Bu şiir türü, Halk edebiyatında “taşlama”; Divan edebiyatında “hicviye”; günümüz edebiyatında ise “yergi”adıyla bilinir.

İş gelmez elinden, gelmez bir kâre
Aslında neslinde giymemiş hâre
Sandığı, gömleksiz duran makkâre
Bedestene gelir kaftan beğenmez
Kazak Abdal

6. Dramatik şiir

Manzum tiyatro yapıtlarındaki şiirlerdir. Eski Yunan edebiyatında dramatik ürünler (tiyatro eserleri) manzum olarak yazılırdı. Yani dramatik şiir, bugünkü tiyatro sanatının yerini tutmaktaydı.

Dünya edebiyatında Corneille, Shakespeare bu türün en tanınmış sanatçılarıdır. Edebiyatımızda Abdülhak Hamitn Tarhan ve Faruk Nafiz Çamlıbel bu türün en başarılı örneklerini vermişlerdir.

Örnek 1:Aşağıdakilerin hangisinde verilen dizelerde redif yoktur?

A) Ey, genç kanı kaynayan pınar
Ey, altında yatıp kaldığım çınar
B) Uzaktan görenler yine aldanır
Gözlerde bir hayal gibi canlanır
C) Ey, kumrulu bahçem, sümbüllü bağım
Ey, bülbüllü derem, mineli dağım
D) Yatıyor can evimde hep o sonsuz emeller
Gönlüme dokunmadı göğsümü yırtan eller
E) Akşam, sanki boşluk içime dolar
Dağların cilası gittikçe solar

Çözüm: B’de “-ır” sesleri; C’de “-ım” sesleri D’de “-ler” sesleri; E’de “-ar” sesleri rediftir. Ancak A’da “-ınar” sesleri zengin uyaktır, redif kullanılmamıştır.
Yanıt A

Örnek 2:
Ak tüylü köpektir koyun sürüsüyle
Seğirtir kaval sesinde sağa sola
Çobandır köyün yamacında
Yayar davarı da çömelir
Meşe dallarının altında

Bu dizelerde, aşağıdaki şiir türlerinden hangisine özgü bir nitelik vardır?

A) Lirik B) Dramatik C) Didaktik
D) Epik E) Pastoral

Çözüm:Doğa güzellikleri ve çoban hayatını anlatan şiirler, “pastoral” dır. Bu dizelerde pastoral şiirin özelliklerine rastlanmaktadır.
Yanıt E

Örnek 3:
Hayır, hayal ile yoktur benim alışverişim
İnan ki her ne demişsem görüp de söylemişim

Bu iki dizeden, şiirin bütünü ile ilgili özelliklerden hangisi kesin olarak saptanabilir?

A) Nazım birimi
B) Kafiye düzeni
C) Ölçüsü
D) Konusu
E) Yazıldığı dönem

Çözüm:A,B,D,E’de verilenler, bu şiirden hareketle kesin olarak belirlenemez. C’de verilen “ölçü” ile ilgili kesin saptamalarda bulunulabilir. Çünkü dizelerdeki hece sayıları eşittir.

Yanıt C

Örnek 4:
Siz baksanız bir şey göremezsiniz
Benim yurdumdur orası
Ardıçlar, gürgenler, tozlu yollar
Tokat’la Niksar arası

Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?

A) Redif
B) Uyak
C) Ölçü
D) Eksiltili cümle
E) Dilek – koşul kipi

Çözüm:“Orası, arası“ sözcüklerindeki “–sı” sesi redif; “ra” sesi ise tam uyaktır. Yüklemi olmayan son mısra, eksiltili cümle; “baksanız” sözcüğündeki, “sa” eki, dilek–koşul kipidir. Ancak şiirin belli bir ölçüsü yoktur.
Yanıt C

Örnek 5:
Okuma yok, yazma yok bilmeyiz eski, yeni
Kuzular bize söyler yılların geçtiğini
Arzu, başlarımızdan yıldızlar gibi yüksek
Önümüzde bir sürü, yanımızda bir köpek

Bu dörtlükte, aşağıdaki şiir türlerinden hangisine özgü bir nitelik vardır?

A) Lirik şiir
B) Didaktik şiir
C) Pastoral şiir
D) Epik şiir
E) Dramatik şiir

Çözüm:Doğa güzelliklerini, kır yaşamını, çoban hayatını anlatan şiirler, pastoraldır. Bu dörtlükte de “sürü, köpek, yıldız, kuzu” sözcüklerinden hareketle dörtlüğün pastoral bir şiirden alındığı sonucuna ulaşmaktayız.
Yanıt C

Örnek 6:
Sıladan geliyorsunuz
Ne var ne yok bizim oralarda
Çiçek açmış mı erikler
İpek perdeli pencerenin altında

Bu dörtlük için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Bir özlem dile getirilmiştir.
B) Kişileştirme sanatına başvurulmuştur.
C) Ölçü ve uyak yoktur.
D) Birinci dize kurallı bir cümledir.
E) Üçüncü ve dördüncü dizeler, anlamca birbirini bütünlemektedir.

Çözüm:Şiirin bütününde özlem dile getirilmiştir; serbest yazıldığı için uyak yoktur. Birinci dizede yüklem (geliyorsunuz) sonda olduğu için cümle kurallıdır. Üçüncü ve dördüncü dizeler anlamca birbirini bütünlüyor; ancak şiirde kişileştirme (teşhis) sanatına yer verilmemiştir.
Yanıt B