Madde Döngüleri
Ekosistemde canlı ve cansız öğeler arasındaki madde alışverişine madde döngüsü denir. Madde döngüsü sayesinde canlıların dışarı attığı zararlı ve gereksiz maddeler kullanılabilir hale getirilir.
Karbon Döngüsü
Karbon canlıda organik bileşiklerin yapısına katılır. Karbon atmosferde karbondioksit, hidrosferde bikarbonat ve karbondioksit, litosferde kömür, doğal gaz, petrol ve kireç taşı halinde, biyosferde ise bütün organik maddelerin temel maddesi halinde bulunur.
Organizmaların en önemli karbon kaynağı CO2 dir. Atmosferdeki CO2 yi ototrof canlılar (fotosentetik ve kemosentetik) kullanarak organik molekülün yapısına katarlar.
Bu şekilde karbon canlı yapısına katılmış olur. Canlılarda gerçekleşen solunum reaksiyonlarda organik moleküllerin yıkımı sonucu açığa çıkan CO2 atmosfere verilir.
Karbonun atmosfere dönmesinde saprofit canlılar da rol oynar. Saprofitler ölü organizmaları ve artık maddeleri ayrıştırarak inorganik maddelere dönüştürürler.
Kömür, petrol gibi fosil yakıtların yanması sonucu CO2 atmosfere gaz halinde döner.
Atmosferdeki CO2 miktarının artması, yeryüzüne ulaşan güneş ışınlarının atmosfere yansımasını önleyerek havanın aşırı ısınmasına neden olur. Bu olaya sera etkisi denir.
CO2 suda çözünerek karbonik asiti oluşturur. Karbonik asitin iyonlarına ayrışması suyun pH değerinin belirlenmesinde rol oynar.
ÖRNEK:Doğadaki karbon döngüsünde, bitkiler tarafından glikoz sentezlenirken kullanılan karbondioksit, glikozun canlılar tarafından çeşitli şekillerde kullanılması ile tekrar doğaya
dönebilmektedir. Bitkilerde sentezlenen glikozun aşağıdaki işlemlerin hangisine girmesiyle, bu dönüş en kısa yoldan olmaktadır?
A) Bitki hücresinin lökoplastlarına alınmasıyla
B) Etoburların solunum olayında kullanılmasıyla
C) İnsan böbreklerinden süzülmesiyle
D) Çürükçül bir canlı tarafından özümlemede kullanılmasıyla
E) Otoburların solunum olayında kullanılmasıyla
1989 ÖSS
ÇÖZÜM: Bitkiler atmosferdeki CO2 yi fotosentezde kullanarak organik besin sentezlerler. Besin zincirinde bitki ile beslenen ilk canlı otoburdur. Otoburlarda besinin solunum reaksiyonlarında inorganik maddelere yıkımı sonucu açığa çıkan CO2 atmosfere verilir.
Yanıt E
