MADDENİN TANECİKLİ YAPISI

A. Maddenin Yapı Taşları

Günlük kullanılan ve çevrede bulunan çoğu eşya, dokunulan ya da hissedilen birçok şey maddedir. Ancak madde gözle görülebilir olduğu kadar, görünmez de olabilir.

Örneğin hava bir maddedir. Havanın içinde farklı tanecikler olmasına rağmen gözle
görülmezler.

Bir demir parçası incelendiğinde görülen madde demir parçasının şeklidir. Demir parçası parçalanarak daha küçük boyutlara getirilebilir. Ne kadar küçültülürse küçültülsün ulaşılan yapı yine demirin kendisidir.

Laboratuvarlarda gözle görünemeyen maddelerin görünür olmasını sağlayan mikroskoplar kullanılır.

Çeşitli madde boylarına göre farklı ölçeklerde mikroskoplar mevcuttur. Örneğin canlı metabolizmasının en küçük yapı taşı olan hücre mikroskopta incelenebilir ancak bu hücre mikroskopta görülemeyen daha küçük parçacıklardan oluşur.

Gümüş bir blok incelendiğinde parçalanabilecek en küçük boyut,

resimdeki gibi ifade edildiğinde en küçük birim olan ® taneciğinin yine gümüş özelliği gösterdiği tespit edilir. Bu birim tanecik kırmak, dövmek, ezmek gibi çeşitli etkilerle daha da küçültülüp toz hale getirilebilir.

Gümüşün bütün özelliklerini taşıyan gümüş tozlarını da oluşturan bu en küçük yapı taşına

atom denir.

TANIM:

Maddenin gözle görülemeyecek kadar küçük ve bölünmesi çok zor olan en küçük yapı taşına ATOM denir.

Atomlar küresel yapılardır. Maddenin bölünemeyen en küçük yapı taşı olduğu kabul edilsede günümüzde atomun bölünebildiği, merkezinde çekirdek bulunduğu ve kendisinden daha da küçük taneciklerden oluştuğu bilinmektedir.

Atomun Tarihsel Gelişimi

Atomun yapısı tarihi gelişimi içerisinde oldukça yol katetmiş, 20. yy’a gelene kadar merak edilen sorulara cevaplar verilmiştir. Ancak günümüz teknolojisi hala bir atomu görebilmek için yeterli değildir.

Yunan filozoflardan Demokritos, varlıkların bölünemez çok küçük parçacıklardan oluştuğunu belirtti ve bu parçacıkları “bölünemez” anlamındaki “atomos” sözcüğü ile adlandırdı.

Dalton, modern atom teorisini geliştirdi. Aynı maddeyi oluşturan atomların birbirlerinin aynı olduğunu, atomun bölünemeyen sert bir yapısının
olduğunu ileri sürdü. Bu yapısıyla atomları bilardo topuna benzetti.

Atomu üzümlü keke benzeten Thomson elektronu keşfetmiştir. Atomun dışının tamamen pozitif yüklü bir küre olup negatif yüklü elektronlar, kek içindeki üzümler gibi, küre içinde gömülmüş haldedir.

Rutherford, atomu güneş sistemimize benzetmiştir.Pozitif yüklü çekirdek güneşe, gezegenler ise negatif yüklü elektronlara benzetilmiştir. Bu anlamda protonları keşfetmiştir. Atomun büyük kısmının boş olduğunu belirtmiştir.

Bohr, çekirdek etrafında dönen elektronların belirli enerji katmanlarında bulunduğunu ifade etmiştir.

Chadwick, nötronu keşfetmiştir.

ÖRNEK SORU:

Aynı  maddeyi oluşturan atomların birbirinin aynı olduğunu, atomun bölünemeyen sert bir yapısının olduğunu ileri süren ilk bilim insanı kimdir?

A) Demokritos
C) Thomson
B) Dalton
D) Einstein

ÇÖZÜM:
Dalton, aynı maddeyi oluşturan atomların birbirinin aynı olduğunu, atomun
bölünemeyen sert bir yapısının olduğunu ileri süren ilk bilim adımıdır. Modern atom
teorisini geliştirmiş ve atomları bilardo topuna benzetmiştir.
Yanıt B

Tanecikli Yapı

TANIM

Bir maddenin kendi özelliğini gösteren en küçük yapıya tanecik yapısı denir.

Çevremizde bildiğimiz maddelerin tümü tanecikli yapıdadır. Tanecikli yapı özelliği maddenin ortak özelliklerindendir. Maddeyi oluşturan tanecikler arasında
boşluklar vardır.
TANIM

Aynı veya farklı cins atomların birbirine tutunmasıyla (bağlanmasıyla) oluşan tanecik yapısına molekül denir.

ÖRNEK:

Molekülleri oluşturan en küçük yapı taşı atomdur. Molekül yapılı bir maddenin
kendi özelliğini gösteren en küçük yapı taşı ise moleküldür.

Örnek:

Molekülün kendi özelliğini gösteren en küçük temsili yapısı moleküldür. Ancak su molekülünü oluşturan en küçük yapı taşları ise hidrojen ve oksijen atomlardır.
Su molekülü atomlarına ayrıldığında yeni
maddeler oluşup, su özelliği göstermez.

Hidrojen yanıcıdır.
Oksijen yakıcıdır.
Su yakıcı ya da yanıcı değildir.

ÖRNEK SORU:
Yukarıda verilen tanecik yapılarından
hangileri molekül yapısı değildir?

A) Yalnız I
B) I ve II
C) II ve III
D) I ve IV

ÇÖZÜM:

Molekül iki ya da daha fazla atomun birbirine bağlanmasıyla oluşan yapıya denir.

Buna göre,

yapıları molekül yapıları ise atomu temsil eder
Yanıt D

Tanecikler Arası Boşluk

Çeşitli maddeler incelendiğinde tanecikler arasındaki boşlukların farklılığı saptanmıştır.

Tanecikler arasındaki boşluğa bağlı olarak maddeler katı, sıvı veya gaz halde bulunurlar.

ÖRNEK SORU:

Buna göre, Cemre ve Karahan’ın tren aşağıdakilerden hangisidir?

ÇÖZÜM:

Cemre’nin maddesi farklı cins atomlarda oluşmuş ancak moleküler olduğundan
cevap C ya da D şıkkı olmalıdır. Karaha’nı maddesi ise aynı atomlardan
oluşacağından uygun cevap D şıkkıdır.
Yanıt D

ÖRNEK SORU:

Maddeler tanecikli yapıdadır ve tanecikler arasında boşluk vardır. Aşağıdakilerden hangisi bu bilgiyi ispat eden bir örnek değildir?

ÇÖZÜM:

A şıkkında şeker tanecikleri su tanecikler arasındaki boşluklara dağılmış,
B şıkkındaki olay sadece hal değişimini ifade eder.
C şıkkında havayı oluşturan tanecikler arasındaki boşluklar sayesinde hava sıkıştırılmış,
D şıkkında ise kum taneleri arasındaki boşlukları su tanecikleri doldurmuştur.

YANIT B

Katı Taneciklerin Özellikleri

•  Belirli şekil ve hacimleri vardır.
• Tahta, demir, şeker, plastik, kağıt gibi maddeler katı maddelerdir.
  • Tanecikler (atomveya molekül) arası boşluk en azdır.
  • Maddenin en düzenli halidir.

  

  • Tanecikler arası çekim kuvveti en fazladır.
  • Sıkıştırılamaz.

  

  • Tanecikler arası boşluk çok az olduğundan, birbiri üzerinden kayamaz, hareket edemez. Sadece oldukları yerde titreşim hareketi yaparlar.
  • Akışkan değildir.

  Sıvı taneciklerinin özellikleri

  •  Belirli şekilleri yoktur, konuldukları kabın şeklini alırlar. Belirli hacimleri vardır.
  • Su, kolonya, çamaşır suyu, süt, zeytin yağı gibi maddeler sıvı maddelerdir.
  •  Tanecikler arası boşluk katilardan daha  fazladır. Ancak sıkıştırılamazlar.
  • Katilardan daha düzensizdirler.
  •  Tanecikler arası çekim kuvveti katilardan daha azdır. Tanecikler hem titreşim hem de öteleme hareketi yaparlar, akışkandırlar.

  Gaz taneciklerin in özellikleri

  • Belirli bir şekli ve ha cimleri yoktur, koyuldukları kabın şeklini ve hacmini alırlar.
  •  Tanecikler arası boşluk en fazladır. Tanecikler gelişi güzel hareket ederler.
  •  Maddenin en düzensiz halidir.
  •  Tanecikler arası çekim kuvveti yok denecek kadar azdır.
  •  Sıkıştırılabilir.
  • Gazlar titreşim ve öteleme hareketi yaparlar, akışkandır.

• ÖRNEK SORU:

  

  Yukarıdaki 1, 2 ve 3 numaralı şekiller aynı maddenin farklı fiziksel hallerine
  aittir.

  Buna göre, öğrencilerden hangisinin yaptığı yorum yanlıştır?

  
  ÇÖZÜM:
  1; katı, 2; sıvı, 3; gaz hali temsil eder. Maddenin en düzenli hali katı olup, ısı alarak sıvı ve gaz hale geçerken düzensizliği artar.

  Maddenin sadece gaz hali sıkıştırılabilir.
  Yanıt D

• ÖRNEK SORU:
• 
• Tüm bilgileri doğru değerlendiren öğrencinin ulaştığı sokak adını özellikleri
  arasında hangisi yer alamaz?

  (Değerlendirme doğru ise D yönü, yanlış ise Y yönüne gidilir.)

  A) Tanecikleri titreşim hareketi yapar.
  B) Tanecikleri sıkıştırılamaz.
  C) Taneciklerin en düzensiz halidir.
  D) Tanecikleri enerjisi en düşük haldedir.

  ÇÖZÜM:

  Bilgiler değerlendirilirken sırasıyla Y – D yönüne ilerlendiğinde Katı Sokağına
  ulaşılır. Katı taneciklerinin özellikleri sıralandığında C şıkkı yanlış olur.

  Yanıt C

•  

  ÖRNEK SORU:

  

  Yukarıdaki öğrenciler ellindeki pankartlarda yazılı fiziksel hal özelliklerine göre taburelere oturacaktır.

  Buna göre öğrencilerin oturma planı hangisindeki gibidir?
  

• ÇÖZÜM:

  Öğrencilerin belirttiği özelliklerden Ahmet’inki katilara, Ayşe’ninki sıvılara Ali’ninki ise gazlara aittir.
  Yanıt D