Mekanizmalı tepkimeler (Basamaklı tepkimeler)

Tepkimeler bir adımda gerçekleşebileceği gibi birkaç adımda da gerçekleşebilir.
Birden fazla adımda gerçekleşen tepkimelere mekanizmalı tepkimeler denir.
1. Tepkime hızını yavaş basamak belirler.
2. Aktifleşme enerjisi büyük olan yavaş basamak, küçük olan hızlı basamaktır.
3. Mekanizmalı tepkimelerde ara ürün ve katalizör bulunabilir.
Tepkimede oluşup, sonraki basamakta kullanılan maddeye ara ürün, başında veya ortasında tepkimeye girip sonunda hiç değişmeden çıkan ve tepkimeyi hızlandıran maddeye katalizör denir.

Grafiğe göre en yavaş basamak, Ea1 aktifleşme enerji- sine sahip olan I. basamaktır. Grafiğe göre tepkime 3 basamaklıdır

ÖRNEK: 

Bir tepkimenin mekanizması,
1. NO(g) + Cl2(g) 3 NOCl2(g) (hızlı)
2. NOCl2(g) + NO(g) Æ 2NOCl(g) (yavaş)
basamakları ile gösterilmektedir.
Bu tepkime ile ilgili,
I. Denklemi, 2NO(g) + Cl2(g) Æ 2NOCl(g) dir. II. Hızı, k[Cl2][NO] ya eşittir.
III. Birinci basamağın aktifleşme enerjisi, ikincisinkin- den küçüktür.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III
1997 ÖYS

ÇÖZÜM: 

Denklem taraf tarafa toplandığında,
2NO(g) + Cl2(g) Æ 2NOCl(g)
şeklinde olur. (I doğru)
Bir tepkimenin hızı en yavaş basamak tarafından belirle- nir. Buna göre, hızı k[NOCl2] . [NO] şeklinde olmalıdır.
(II yanlış)
Yavaş basamağın aktifleşme enerjisi daha büyüktür.
(III doğru)
Yanıt D

ÇÖZÜM: Tepkimenin başka bir grafiği ya da verilen bir bilgi olmadığından katalizör kullanılıp kullanılmadığı biline- mez. (I doğru)
Grafikte iki ayrı oluşum gösterilmiştir. Bu durumda tep- kime 2 basamaktan oluşan mekanizmalı bir değişimdir. (II doğru)
ilk basamak daha düşük aktifleşme enerjisine sahip olduğundan daha hızlı gerçekleşir. Tepkime hızı ise hızlı değil yavaş basamağa göre belirlenir. Grafikte aktvasyon enerjisi büyük olün yavaş olan adım 2. basamaktır. (III
doğru)
YANIT D