NATO 1949 yılında kurulmuş ve 29 ülkenin üye olduğu bir askeri örgüttür. NATO; üyesi olduğu ülkelerin barış ve güvenliğini tesis etmek amacıyla oluşturulmuştur. NATO’ya üye olan ülkelerden birisi de Türkiye’dir. Açılımı Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü olan NATO; üyesi olduğu ülkelerin barış, güvenlik ve özgürlüklerini korumak amacıyla kurulmuş olan uluslararası ve askeri ağırlıklı bir örgüttür. NATO üye olan ülkelerin karşı karşıya kaldığı risklere, tehditlere ve güvensizliğe karşı birbirlerini korumak ve desteklemek amacını gütmektedir.
NATO’nun temelde iki amacı vardır: Birincisi siyasi olarak ülkeler arasında güven ve barışı tesis etmek, demokratik gelişimi desteklemek, ülkelerin savunma ve güvenlikle ilgili meselelerini istişare etmek ve bu konuda işbirliği yapmak, kendi içerisinde güven oluşturarak uzun dönemde çatışmaları önlemektir. NATO’nun askeri amacı da ülkeler arasındaki anlaşmazlıkların barış ve güven yoluyla çözülmesine katkı sağlamak, bu mümkün olmazsa kriz yönetimi oluşturarak askeri alternatifleri devreye sokmaktır.
NATO ayrıca kendisine üye olmayan birçok ülkenin askerlerinin eğitilmesinde, operasyonlarının başarılı olmasında, uçuşa yasak bölgelerde güvenliğin sağlanmasında ve ambargoların uygulanmasında önemli görevler üstlenmektedir.
NATO’nun merkezi Belçika’nın başkenti Brüksel’de bulunmaktadır. North Atlantic Treaty Organization sözcüklerinin kısaltılması olan NATO; dünya üzerindeki en büyük askeri örgüttür.
NATO Ne Zaman Kurulmuştur? NATO Nasıl Kurulmuştur?
NATO 12 ülkenin katılımıyla 4 Nisan 1949 yılında Washington’da imzalanan Kuzey Atlantik Antlaşması ile kuruldu. Antlaşmanın Amerika tarafından onaylanmasından itibaren NATO’ya 17 ülke daha katıldı ve üye sayısı 29’a yükseldi.
NATO 2. Dünya Savaşı’ndan sonra Sovyetler Birliği tehdidine karşı olarak bazı Avrupalı devletlerin ve Amerika’nın Brüksel’de imzaladığı bir antlaşmaya dayanmaktadır. Bu antlaşmada önce Belçika, İngiltere, Fransa, Hollanda ve Lüksemburg yer almaktadır. NATO’nun temelinin atıldığı Brüksel Antlaşması daha sonra Pentagon’da yapılan Amerikalı askeri ve diplomatik yetkililerle kıtalararası bir boyut kazandı. Avrupalı ülkelerin Amerikalı askeri ve diplomatik yetkililerle görüşmesinden sonra 4 Nisan 1949 yılında Kuzey Atlantik Antlaşması imzalandı ve antlaşmaya Amerika, Danimarka, İtalya, İzlanda, Kanada Norveç ve Portekiz de katıldı.
1950’den sonra yani Soğuk Savaş Döneminde Varşova Paktı’nın dağılması ile birlikte NATO’nun fiili rakibi olan devletlerin kurmuş olduğu birlik ortadan kalktı. NATO, 1954 yılında Sovyetler Birliği’nin ittifaka katılma önerisini ittifakı zayıflatma endişesiyle reddetti.
NATO 1990 yılında Sovyetler Birliği ile askeri Kuvvetleri azaltmaya yönelik olarak Avrupa’da Konvansiyonel Silahlı Kuvvetler Antlaşması yaptı. Bu antlaşmadan sonra askeri harcamalarını azaltmaya başlayan NATO Soğuk Savaş Dönemi sonrasında askeri yapısında da küçülmeye gitti. Bu kapsamda İstanbul’da 1999 yılında Uyarlanmış Avrupa’da Konvansiyonel Silahlı Kuvvetler Antlaşması müttefik ülkelerce imzalandı. Bu antlaşmanın ardından NATO müttefiklerini Orta ve Doğu Avrupa ülkelerini de kapsayacak şekilde genişletmeye başladı. Faaliyetlerini silahlanma ve askeri alanlardan başka politik ve insani boyutlara da yöneltti. Eski NATO yapısı büyük ölçüde değiştirildi. Askeri Komuta mekanizmasında 65 olan merkez sayısı 20’ye indirildi.
Sovyetler Birliği’nden kopan bir ülke olan Letonya’nın başkenti Riga’da bir zirve gerçekleştirildi. Bu zirvenin en önemli özelliği ise enerji güvenliği konusunda olmasıydı. Karadağ ise 5 Haziran 2017 de NATO’ya giren son müttefik olarak 29. sırada yer
NATO Soğuk Savaş Döneminden 1991 yılına kadar hiçbir askeri operasyon gerçekleştirmedi.
1990 yılında Irak’ın Kuveyt’i işgali sebebiyle Türkiye’nin güneydoğusunda konuşlanan özel donanımlı uçaklarla bölgeye askeri birlikler sevk edildi.
1992 yılında ise Bosna Savaşı’nda Birleşmiş Milletler tarafından uçuşa yasak bölge ilan edilen Bosna Hersek’in güvenliğini sağlamak amacıyla bölge, NATO tarafından Uçuş Yasağı Harekâtı ile korundu. Bu yasağı ihlal eden 4 Sırp uçağı NATO kuvvetleri tarafından düşürüldü.
NATO bu operasyonların yanı sıra 1995’te Srebrenitsa katliamı sırasında Sırp milislere karşı 2 hafta boyunca Kararlı Güç Bombardımanı uyguladı.
Yine 1995 yılında NATO Birleşmiş Milletler komutasındaki IFOR Barış Gücünü Bosna bölgesinde konuşlandırıldı. Burada barış ve güvenliği sağlamak üzere NATO üyesi dışındaki ülkelerden de 60000 asker bulundu.
1999 yılında Sırp güçlerinin Arnavut sivillere yaptığı baskılara karşı ve Yugoslavya Federal Cumhuriyeti askeri kuvvetlerine karşı olarak Müttefik Güç Harekâtı düzenledi. Bu harekâtta 78 gün boyunca bombardıman ateşi gerçekleştirdi.
1999 yılında KFOR adlı barış gücü ile Kosova’da konuşlanan NATO güçleri 2001 yılında Makedonya’da bulunan Arnavut milisleri silahsızlandırmak amacıyla Zorunlu Hasat Harekâtına girişti.
2001 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ndeki 11 Eylül Terör Saldırısından sonra Kuzey Atlantik Antlaşması’nın 5. maddesi hayata geçirilerek Etkin Çaba Harekâtı düzenlendi.
2003 yılında ise 42 ülkenin askeri kuvvetlerinden oluşan Uluslararası Destek Gücü Taliban ve El Kaide terör örgütlerine karşı Afganistan’da konuşlanarak Kararlı Destek Misyonu Harekâtı’nı gerçekleştirdi.
2004 yılında Irak Savaşı esnasında NATO Amerika Birleşik Devletleri kendisinin yanında yer alan Irak güçlerini desteklemek amacıyla Irak askerlerine eğitim verdi.
NATO 2009 yılında Aden Körfezi ve Hint Okyanusu’nda Somalili korsanlardan deniz trafiğini korumak için savaş gemileri ile Okyanus Kalkanı harekâtı yaptı ve Somali gemilerine yardımda bulundu.
2011 yılında ise Birleşmiş Milletlerin uçuşa yasak bölge kararlarını hayata geçirmek üzere Libya’da konuşlanan birliklerinde Türk askerleri de yer aldı.
1952 yılında NATO’ya üye olan Türkiye, NATO için barış ve güvenliği korumak amacıyla caydırıcı ve barışçı bir güç olmuştur. Türkiye NATO güçleri içerisinde güvenlik ve istikrarın korunması, siyasi ve askeri istişareler bakımından sürekli başrolde bulunmaktadır. NATO’ya destek vermek amacıyla İstanbul’da bir kuvvet karargâhı kurulmuş ve NATO’nun komuta kademesinin yeniden yapılanması çerçevesinde İzmir Hava Komutanlığı ve Kara Komutanlığı önemli görevler üstlenmiştir.
Türkiye TSK eliyle 1998 yılında Barış İçin Ortaklık Eğitim Merkezi’ni kurmuş ve müttefik ülkelerin askeri personeline stratejik ve taktik düzeyde eğitimler vermektedir.
NATO’da 2018 itibarıyla 29 ülke üye ve müttefik sıfatıyla bulunmaktadır. Bunlar;
NATO genel sekreterlik düzeyinde yönetilmektedir. NATO genel sekreterliğine 2017 yılında Norveçli Jens Stoltenberg getirilmiştir. NATO’ya üye olan ülkeler yıllık yurtiçi safi hasılalarının en az yüzde ikisini savunmaya harcamak zorundadır. Bazı ülkeler ekonomik kriz sebebiyle bu hedefe ulaşamamaktadır.
NATO’da kararlar oy birliği ile alınır. NATO’nun temelini oluşturan Kuzey Atlantik Antlaşması’nın 5. maddesinde “Saldırıya uğrayan herhangi bir üye ülkeye diğer ülkeler yardım etmelidir.” ifadesi yer almaktadır. Bu madde ilk ve son olarak 11 Eylül 2001 tarihinde Amerika’ya yapılan uçaklı terör saldırısı sonrası uygulanmıştır.
Bütün NATO üyelerinin asker verdiği uluslararası güvenlik destek gücü El Kaide ile mücadele etmek için Afganistan’da konuşlandırılmıştır. NATO prensiplerine göre NATO üyesi ülkelere yapılan herhangi bir saldırı diğer ülkelere de yapılmış kabul edilmekte olup diğer ülkeler saldırıya maruz kalan ülkeye yardımda bulunmak ve askeri destek sağlamak zorundadır.
NATO’ya üye olan ülkelerden Türkiye ve Yunanistan 1974 Türkiye’nin Kıbrıs Harekâtı nedeniyle karşı karşıya gelmiş ve Yunanistan askerlerini NATO’dan çekmiştir. Daha sonra 1980 yılında Türkiye’nin işbirliği önerisi ile tekrar dâhil olmuştur.
Silahlanma harcamalarını gittikçe düşüren NATO 1990’lı yıllarda askeri harcamalara yüzde 34 bütçe ayırırken, 2012’den sonra bu bütçe yüzde 21’e kadar düşmüştür.