Nesne

Cümlelerde öznenin yaptığı hareketten etkilenen öğeye denir. Varlığı özneye bağlıdır. Onun için önce özne, daha sonra nesne bulunur.

•  Özne bulunduktan sonra “özne NE / NEYİ aldı?, özne KİMİ gördü?” şeklinde sorular sorularak nesne aranır.

Seda seni bekliyor. (özne kimi bekliyor)
Çalışmalarımızı hızlandıracağız. (özne neyi hızlandıracak)
Çiçek topla benim için. (özne ne toplasın)

•  Yalın halde bulunan nesneye belirtisiz nesne, ‘i’ hal ekini alan nesneye de belirtili nesne adı verilir.

Haftaya evi boyatacağız. (belirtili nesne)
Kendime yemek hazırladım. (belirtisiz nesne.)

• Yüklemi isim, geçişsiz fiil ya da edilgen çatılı fiil olan cümlelerde nesne yoktur. Bunlarda sadece özne bulunur.

Bugün oldukça suskunsun. (isim yüklem)
Onları görünce sustu. (yüklem geçişsiz fiil)
Banka aracı soyulmuş. (yüklem edilgen fiil)

•  Söz öbekleri de cümlede nesne olabilir.

Onu birkaç hafta sonra aramayı düşünüyorum.
Lise yıllarında başından geçen bu olayı ilk kez bize anlatmıştı.

• Nesnenin açıklayıcısı olabilir.

Mesleğini – doktorluğu – çok sever.

• Bazen Türkçenin cümle yapısına aykırı olarak, bir

cümlede birden fazla nesne olabilmektedir.
Seni şirkete genel müdür tayin ettik.

• Cümlelerde nesne bulunmak zorunda değildir. Yüklem nesne alabildiği halde nesne bulunmayan cümlelerde az değildir.

Üç saattir burada bekliyoruz onu.

• Sıralı, bağlı cümlelerde nesne ortak kullanılabilir.

Poşeti eline aldı, iyice kontrol etti ve yanındakine uzattı.

Örnek: Tarihsel bilinç, dünün ulusal ve evrensel değerlerini, bugünün ve dünya görüşüyle algılamaktır.
Bu cümlede altı çizili sözcüklerin oluşturduğu öğe, aşağıdakilerden hangisinde vardır?
A) Yaşayan tarihle ölü tarihi aynı yöntemle ele almamalı yız.
B) Geçmiş olaylara duygusal yaklaşım, tarih bilinciyle bağdaşmaz.
C) Yaşayan tarihin verilerinden doğru bir biçimde yararlanmalı yız.
D) Tarihsel olaylar, ortaya çıktıkları günün koşulları için değerlendirilmelidir.
E) Tarihsel gerçeklere ayna tutan oluylara, nesnel ve bilimsel ölçütlerle yaklaşmalıyız.
1990 ÖSS

Çözüm: Verilen cümlede altı çizili bölüm, nesne görevindedir. Aynı şekilde A seçeneğindeki “yaşayan tarihle ölü tarihi” ifadesi de nesne görevindedir.
Yanıt A