Osmanlı Devleti Gerileme Devri

• OsmanlI’da 1699 Karlofça Antlaşması’yla başlayan 1792 Yaş Anlaşması’na kadar süren döneme Gerileme Dönemi adını veriyoruz.
• Gerileme Döneminde Osmanlı imparatorluğu’nda ekonomik durgunluk giderilememiş, eldeki sermaye savaş ve tüketim harcamalarına gitmiş, kapitülasyonlar ticari gelişmeleri engellemiş, kas gücünden üretimde fabrikasyona gidilememiştir.
• Rüşvet ve torpil yaygınlaşmış, ehliyetsiz kişiler görev almıştır.

• Rusya, Osmanlı imparatorluğu aleyhine güçlenmiş. Osmanlı’yı tehdit eder bir konuma gelmiştir. imparatorluk, girdiği savaşlardan büyük topraklar kaybederek çıkmıştır. Yeniçeri Ocağı devlet için bir yük olmuş, devlet içinde devlet hâline gelmiştir.
• Osmanlı Gerileme Dönemi’nde Batı’nın üstünlüğünü kabul ederek Batı’nın teknolojisinden yararlanmayı kabul etmiştir.

NOT: Osmanlı Devleti ilk kez 1 718 Pasarofça Antlaşması ile Avrupa’nın üstünlüğünü kabul etmiş, Batı’yı kendisine model olarak almaya karar vermiştir.

• Bu dönemde Osmanlı kaybettiği toprakları geri almak için Rusya, Avusturya, Venedik, İran gibi devletlerle sürekli mücadele etmiştir.

UYARI : Osmanlı’nın Gerileme Dönemi politikası kaybettiği yerleri geri almak üzerine kurulmuştur.

Gerileme Devri Osmanlı Siyasi Tarihi

1. Osmanlı-Rus Savaşı ve Prut Antlaşması

• I. Petro döneminde yapılan askerî, ekonomik, eğitim alanındaki yeniliklerle Rusya güçlenmişti. Ancak Rusya’nın etkili bir devlet olabilmesi için sıcak denizlere (Akdeniz ticareti) inmesi gerekiyordu. Bu politika Rusya’yı Baltık Denizi’nde İsveç, Karadeniz’de Osmanlı ile karşı karşıya getirmiştir.

Prut Savaşı

• Rusya, Baltık Denizi’ne çıkmak için İsveç Kralı Demirbaş Şarl ile savaşa girdi. İsveç kralı yenilerek Osmanlı Devleti’ne sığındı. İsveç ordusunu takip etme bahanesiyle Rus ordusunun Osmanlı topraklarına girmesi üzerine Osmanlılar Rusya’ya savaş açtı (1711).
• Osmanlı Devleti Sadrazam Baltacı Mehmet Paşa komutasındaki ordusu ile Rus ordusunu Prut yakınlarında mağlup etti. Rusların barış teklifi ile Prut Antlaşması imzalandı (1711).

NOT: Osmanlı, Rus ordusunu Prut bataklığında tam am en yok edebilme fırsatını yakalamıştı. Fakat yeniçerilerin savaşmak istememesi Osmanlı için tarihi bir fırsatı kaçırmak demekti.

Prut Antlaşması (1711)’na göre;

1. Azak Kalesi, Osmanlı Devleti’ne geri verilecekti.
2. Ruslar İstanbul’da devamlı elçi bulunduramayacaktı.
3. Ruslar Lehistan’ın iç işlerine karışmayacaktı.
UYARI: Osmanlı bu antlaşmayla 1 700 İstanbul Antlaşması ile Rusya karşısında kaybettiklerini geri almıştır. Bu başarı, kaybedilen diğer yerlerin de geri alınabileceği umudunu doğurdu.
UYARI: Prut zaferi Osmanlı’nın hâlâ Avrupa’nın en güçlü ordularına sahip olduğunu, Avrupa’da her devleti yenebilecek konumda olduğunu göstermektedir.

2. Osmanh—Venedik, Osmanlı-Avusturya Savaşları

• Osmanlı Prut başarısı ile Karlofça Antlaşması’yla Venediklilere bırakılan Mora ve Dalmaçya kıyılarını geri almak istedi. Venediklilerin Osmanlı ticaret gemilerine saldırması üzerine Venediklilere savaş açıldı (1715). Sadrazam Silahtar Ali Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Mora’yı aldı. Avusturya, Karlofça Antlaşması’nın bozulduğunu ileri sürerek Osmanlı-

lara karşı savaş açtı. Ali Paşa’nın idaresindeki Osmanlı ordusu Petervaradin denilen yerde yenilgiye uğradı (1716). Avusturya Belgrat’ı aldı. Savaş sonucunda iki devlet arasında Osmanlı için ağır bir antlaşma olan Pasarofça Antlaşması imzalandı (1718).

Pasarofça Antlaşması (1718)’na göre:

1. Mora, Osmanlılarda kaldı.
2. Belgrad, Eflâkin batısı, Bosna ve Kuzey Sırbistan Avusturya’ya bırakıldı.
3. Arnavutluk ve Hersek kıyılarındaki bazı kaleler Venediklilere bırakıldı.
UYARI: Bu antlaşm adan sonra O sm anlı’da Lale Devri başlamıştır. Lale Devri, Osmanlılar için uzun bir barış dönem i demekti.

3. Osmanlı—Rus, Osmanlı—Avusturya Savaşları

•  Rusya ve Avusturya Osmanlı Devleti’nin topraklarını paylaşmak için aralarında ittifak yaptı. Buna göre; Rusya Kırım’ı alarak Karadeniz’e tamamen hâkim olacak, Avusturya ise Sırbistan, Bosna ve Hersek’i alacaktı.
• OsmanlIların doğuda İran ile savaşmasını fırsat bilen Rusya, Kırım’a saldırdı. Rusya’nın yanına Avusturya da geldi (1736).
• Osmanlı ordusu Rusya ve Avusturya’ya karşı başarılı oldu. Ruslar Kırım’dan çıkarıldı. Avusturya’nın isteği ve Fransızların arabuluculuğu ile Avusturya ile Belgrat Antlaşması imzalandı (1739).

Belgrat Antlaşması (1739)’na göre:

1. Avusturya, Pasarofça Antlaşması ile aldığı yerleri Osmanlı Devleti’ne geri verdi. Belgrat tekrar Osmanlı Devleti’ne geçmiş oldu.
2. Avusturya’nın savaştan çekilmesi üzerine Rusya da Fransızların arabuluculuğu ile barış istemek zorunda kaldı. Ruslarla da Belgrat Antlaşması imzalandı (1739).
Rusya ile yapılan Belgrat Antlaşması(1739)’na göre:
1. Azak Kalesi yıkılıp Ruslara bırakılacaktı.
2. Rusya Karadeniz ve Azak Denizi’nde savaş ve ticaret gemisi bulunduramayacak, tersane kuramayacaktı.
3. Ruslar Kırım’dan çekilecekti.
UYARI: Bu antlaşm a ile Rusya Karadeniz’den uzaklaştırılmış ve Karadeniz bir Türk gölü olma özelliğini korumuştur.
NOT: Belgrat Antlaşması’nda arabuluculuk yapan Fransa’ya kapitülasyonlar sürekli olarak verildi. Bu dönemde Osmanlı padişahı, I. Mahmut’tur (1740).

4. Osmanlı-Rus Savaşı ve Küçük Kaynarca Antlaşması

• Rusya; Kırım’ı ele geçirip Boğazlar yoluyla Akdeniz’e ulaşma, Bizans imparatorluğu’nu tekrar diriltme amacındaydı. Aynı zamanda bu devlet Balkanlarda yayılmacı emeller planlıyordu. Bu amaçla Lehistan’ın iç işlerine karışarak hâkimiyet altına almak istemiş, Leh milliyetçilerinin Osmanlı topraklarına sığınması ve Rus ordusunun da Lehleri yakalamak gerekçesiyle Osmanlı topraklarına girerek Lehlilerle beraber Türkleri de öldürmesi üzerine Rusya’ya savaş açıldı (1768).
• Yapılan savaşlarda Osmanlı orduları ağır bir yenilgiye uğradı. Ruslar Kırım’ı işgal etti.
• Rus donanmasının, İzmir’in Çeşme Limanı’nda bulunan Osmanlı donanmasını yakması üzerine Osmanlı Devleti barış istedi. iki devlet arasında Küçük Kaynarca Antlaşması imzalandı (1774).

Küçük Kaynarca Antlaşması (1774)’na göre;

1. Kırım’a bağımsızlık verilecek; ancak Kırım dinî bakımdan Osmanlı halifesine bağlı kalacaktır.
2. Azak Kalesi ve çevresi Ruslara bırakılacaktır.
3. Ruslar, Karadeniz’de donanma bulundurabilecek, ticaret gemileri boğazlardan serbestçe geçebilecekti.
4. Eflak, Boğdan ve Basarabya OsmanlIlara geri verilecekti.
5. Rusya, Osmanlı topraklarında yaşayan Ortodoksların koruyucusu olacaktı.
6. Rusya, kapitülasyonlardan faydalanabilecekti.
7. Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecekti.

Küçük Kaynarca’nın Önemi

1. Ortodoksları himaye hakkını elde eden Rusya, Ortodoksları koruma bahanesiyle Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışma imkânı bulmuştur.
2. ilk defa halkının tamamı Türk ve Müslüman olan bir ülke (Kırım) Osmanlı topraklarından ayrılmıştır.
3. Boğazlar Rus tehdidine açık bir hâle gelmiştir.
4. Rusya’nın Karadeniz’de donanma bulundurmasıyla Karadeniz bir Türk gölü olma özelliğini kaybetmiştir.
5. Osmanlı Devleti, ilk kez bir başka devlete savaş tazminatı ödemek zorunda kalmıştır.
ÖRNEK: XVIII. yüzyılda Rusya’nın,
– Kırım’ı tehdit eder duruma gelmesi
– Kapitülasyonlardan yararlanabilmesi
– Osmanlı egemenliğindeki Balkanlarda konsolosluklar açabilmesi durumlarının ortaya çıkması aşağıdaki antlaşmalardan hangisinin bir sonucudur?
A) Prut B) Edirne C) İstanbul D) Ziştovi E) Küçük Kaynarca
2008 ÖSS
ÇÖZÜM: XVIII. yüzyılda Rusya’nın Kırım’ı tehdit eder duruma gelmesi, kapitülasyonlardan yararlanabilmsi ve Osmanlı egemenliğindeki Balkanlar’da konsolosluklar açılabilmesi
Küçük Kaynarca Antlaşması ile mümkün olmuştur.
Yanıt E
Aynalıkavak Tenkihnamesi (Düzenlemesi) (1779) Sebepleri
1. Küçük Kaynarca Antlaşması’na rağmen Rusların. Kırım’ın iç işlerine müdahale etmeleri
2. Rusya’nın Kırım Hanlığı’na Rus yanlısı Şahin Giray’ı seçtirmesi
3. Rusya’nın Kırım’daki iç karışıklıkları bahane ederek Kırım’a asker göndermesi

• Fransa’nın araya girmesi ile yeni bir Osmanlı-Rus savaşı önlenmiş, Aynalıkavak Sözleşmesi imzalanmıştır.
• Buna göre, Rusya’nın isteği doğrultusunda Kırım hanlığına Şahin Giray’ın oturması Osmanlı Devleti tarafından kabul edilmiştir. Bu tenkihnâme Küçük Kaynarca Antlaşması’nın tamamlayıcısı niteliğindedir.Bu tenkihnameyle Rusya, askerlerini Kırım’dan çekmeyi kabul etmiştir.

5. Osmanlı-Rus, Osmanlı-Avusturya Savaşları

• Rusya, Kırım’ın iç işlerine karışmaya devam, ardından da Kırım’ı işgal etti (1783). Müslüman ve Türk Kırım’ın işgali Osmanlılarda büyük bir tepkiye sebep oldu. Bunun üzerine Rusya’ya savaş açıldı (1787). Avusturya da müttefiki Rusya’nın yanında yer aldı. Osmanlı ordusu savaşı kaybetti.
• Ancak Fransız ihtilâli’nin etkilerinin Avrupa’da görülmeye başlaması üzerine Avusturya, ihtilalin etkilerinden endişelenerek OsmanlIlarla Ziştovi Antlaşması’nı imzaladı (1791). Bu antlaşma ile Avusturya, Osmanlılardan aldığı yerleri geri verdi. Avusturya’nın çekilmesiyle yalnız kalan Rusya da Osmanlı Devleti ile Yaş Antlaşması’nı imzaladı. (1792)

SORU:

I. Rusya
II. İtalya
III. Fransa
Yukarıdakilerden hangileri, XVIII. yüzyılda kendi çıkarlar doğrultusunda Osmanlı Devleti’ne baskı yapan devletler arasındadır?
S A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III | D) I ve III E) II ve III
 2009 ÖSS
Osmanlı Devleti 1700’lü yıllar boyunca Rusya ile Fransa ile savaşmış, hatta bu ülkeler Osmanlı üzerinde baskı bile kurmuştur. İtalya ile mücadeleler ise daha çok XX. yüzyılda  yaşanmıştır.
Yanıt D
UYARI: Yaş Antlaşması ile Kırım’ın Rusya’ya Osmanlı Devleti tarafından kabul edildi. ait olduğu
NOT: Yaş Antlaşması ile Osmanlı Devleti Dağılma Dönemine girecektir.

Osmanlı—İran Savaşları

• İran’daki iç karışıklıkları fırsat bilen Ruslar İran’a girdi. Osmanlı ordusu da Rusların İran’a hâkim olmasını engellemek için Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa idaresinde sefere çıktı (1722).
• Uzun süren savaş dönemi 1746 yılında Kasr-ı Şirin antlaşmasını esas alarak imzalanan antlaşmayla sona erdi.

7. Osmanlı—Fransız İlişkileri (1798—1801)

• Kanuni döneminde başlayan Osmanlı-Fransız ilişkileri, Köprülüler döneminde zayıfladı. Ancak Rusya’nın Avusturya ile birlikte genişleme siyaseti izlemesi Fransa’nın Osmanlı imparatorluğu ile yakınlaşmasına neden oldu.
• Lale Devrinden sonra (1718-1730) Batılılaşmada Fransa örnek alındı. Bütün bunlara rağmen “Kadim Dost” diye adlandırılan Fransa, Napolyon ile 1798 tarihinde Mısır’ı işgal etti. Fransızların amaçları İngiltere sömürge yollarını denetim altına almaktı.
• Osmanlı imparatorluğu, Fransa’ya karşı İngiltere ve Rusya ile işbirliği yaptı. Mısır açıklarında Fransa donanması yakıldı.
• Suriye’ye saldıran Napolyon, Akka’da Cezar Ahmet Paşa tarafından yenildi. Mısır’da uzun süre tutunamayacağını hissedince de El Ariş Antlaşması ile Mısır’dan çekildi (1801).

NOT: Fransız ordularının Akka’da yenilgiye uğratılmasında III. Selim’in kurduğu Nizamıcedid ordusunun büyük rolü vardır.
ÖRNEK: 1798 yılında Rusya ve İngiltere aşağıdakilerden hangisine tepki göstererek Osmanlı Devletiyle ittifak yapmış ve Osmanlılarla birlikte mücadele etmiştir?
A) Sırpların ayaklanması
B) Romanya’nın bağımsız olması
C) Napolyon’un Mısır’ı işgal etmesi
D) Navarin’de Osmanlı donanmasının yakılması
E) Doğu Rumeli’nin Bulgaristan ile birleşmesi
2007 ÖSS
ÇÖZÜM: 1798 yılında Rusya ve İngiltere Napolyon’un Mısır’ı işgal etmesine tepki göstererek Osmanlı Devleti ile ittifak yapmıştır.
Yanıt C