Özbekistan Cumhuriyeti
(Turan İlleri)

TARİHÇE
Tarihi kaynaklara göre Özbekistan adı, 1313-1340 tarihlerinde Altun Orda Devleti’nin başına geçen Özbek Beğ’in adından gelmektedir. Bu dönemde bütün Kıpçak boylarında Türkçe konuşulduğu bilinir. 1428-1468 tarihleri arasında Özbekler birbiriyle çok yakın dayanışma içine girmişler ve 1500-1510’da Maveraünnehir bölgesini ele geçirmişlerdir. Ancak 1740’ta İran Hükümdarı, Buhara’yı ele geçirmiş ve buradaki Özbek Hanlığı’na son vermiştir. Buhara’nın başına 1753’te Muhammed Rahim geçmiş, bu dönem 1920’ye kadar sürmüştür.
1924’te bugünkü Özbekistan Cumhuriyeti kurulmuş, ancak 1945’ten sonraki yıllarda Sovyetlerin denetimine girmiştir. Özbekistan’da Kongrat, Nagman, Mangıt, Toyaklı, Savay, Barın, Üç Urug, Burgut, Arlat, Kanglı, Baştaş, Karakalpak gibi boylar bulunmakta ve bunlar Özbekistan’ın bütününü oluşturmaktadırlar. SSCB’nin çöküşüyle birlikte Özbekistan 20 Haziran 1990’da egemenliğini; 31 Ağustos 1991’de ise bağımsızlığını kazanmıştır.

DEMOGRAFİK DURUM
Nüfusun Etnik Yapısı Grup Nüfus içindeki yüzdesi
Özbek Türkleri 80
Rus 5.5
Tatar Türkleri 1.5
Kazak Türkleri 3
Tacik 5
Karakalpak 2.5
Diğer 2.5

Yaş grubu Toplam nüfustaki payı
0-14 % 37
15-64 % 58
65- % 5

SİYASİ- İDARİ YAPI
Özbeklerde devlet teşkilâtı eski Türk geleneklerinin devamı gibidir. En yüksek idari organ Cumhurbaşkanlığı makamıdır. Daha sonra sırasıyla Özbekistan Meclisi, Başbakanlık, Başbakan yardımcılıkları, Bakanlıklar, Devlet komiteleri gelmektedir. Güçlü bir merkezi idare ve hiyerarşik yapı mevcuttur.

Ülkede birden çok parti bulunmaktadır :
Parti Adı Başkanı
1- Demokratik Halk Partisi Abdulhafız Celalov
2- Vatan Terakkiyatı Partisi Anvar Yoldaşev
3- Adalet Sosyal Demokrat Partisi Turgunpulat Daminov
4- Milli Tikleniş Partisi İbrahim Gafurov
5- Erk Demokratik Partisi Muhammed Salih (Halen Özbekistan dışında)
6- Birlik Hareketi Abdurrahim Polatov
7- Fidokarlar Partisi Erkin Norbotayev

EKONOMİK DURUM
Özbekistan çok zengin yeraltı kaynaklarına sahiptir. Altın, doğalgaz, alüminyum, tungsten, kömür, mermer yatakları ön sıradadır. 1998 verilerine göre yılda 61 milyar m3 doğalgaz üretilmektedir. Dünyanın en kaliteli altını burada üretilmekte olup, yıllık 80 ton civarındadır. Bakır rezervleri 800 milyon ton, olarak tahmin edilmektedir. Kömür üretimi yıllık 6 milyon tondur. 1991 yılında bağımsız Özbekistan Merkez Bankası kurulmuştur.

TARIM VE HAYVANCILIK
Özbekistan’ın iklimi kara iklimidir. Bu sebeple ülkenin sadece % 9’u tarıma elverişlidir. Ülkede pamuk önemli yer tutmaktadır. Özbekistan, pamuk üretiminde dünyada dördüncü durumdadır. Ayrıca meyve, sebze, pirinç yetiştirilmekte ve ipek üretilmektedir. Ekonomik yapısı tarım ağırlıklıdır. Nüfusun % 30’u tarım sektöründe çalışmaktadır. Tarımsal üretim kolhozlar, sovkhozlar ve meşhozlar (devlet kuruluşları) aracılığıyla yapılmaktadır.
ÜIke ekonomisinde hayvancılık önemli yer tutar. Sığır, koyun, keçi ve kümes hayvanları vardır. Yıllık yün üretimi 1998 verilerine göre 60.000 ton civarındadır ve özellikle ihraç ürünü olan astragan kürk koyunculuğu büyük önem kazanmıştır. Özbekistan sanayii daha çok petrokimya ağırlıklıdır. Yılda 1.5 milyon ton gübre üretmektedir. Ayrıca pamuk üretimine dayalı olarak kimya sanayii gelişmiştir.
1997 yılı verilerine göre ekonomide sektörlerin dağılımı şöyledir: Sanayi % 27, tarım % 26, hizmet sektörü % 47. Hafif sanayi ürünleri ipekli ve pamuklu kumaşlardır. Aral Gölü kıyısında havyar üretme ve işleme tesisleri bulunmaktadır.

BANKACILIK VE SİGORTACILIK
1991 yılında çıkarılan Bankacılık Kanunu ile Özbekistan Devlet Bankası’nın kurulmasına karar verilmiş; Mart 1992’de sözkonusu banka Merkez Bankası haline getirilmiştir.
Özbekistan’da banka sistemini;
1- Merkez Bankası,
2- İlgili sektörleri destekleyen sanayi- inşaat bankaları,
3- Dış ticaret ve döviz işlemlerini yürütmede Merkez Bankası tarafından yetkilendirilen Dış Ekonomik Faaliyet Bankaları,
4- Özbekistan vatandaşlarından mevduat toplayan ve onları kredilendiren mevduat bankaları,
5- Çeşitli devlet kurumlarının biraraya gelerek, merkezi bir yapıda kurdukları devlet bankaları oluşturur.

Bankacılık faaliyetlerindeki değişiklerden sonra kurulan 29 özel bankadan 5’i dış ticaret işlemlerini yürütmektedir. Özbekistan milli parası üzerinde hızlı etüt çalışmaları yapılmış ve “Sum”, milli para olarak kabul edilmiştir.

TÜRKİYE İLE İLİŞKİLER
Bağımsızlık ilânından sonra Özbekistan ile Türkiye arasında ekonomik, kültürel ve sosyal ilişkiler sıklaşmıştır. Cemal Kemal ve Enver Kasımov gibi aydınlar işsizlik, yabancı sermaye, dış pazarlara açılma ve diğer konularda Özbekistan’ın Türkiye’nin izlediği yolu izlemesi gerektiğini salık vermektedirler. Ayrıca bu aydınlar bütün Ortaasya Türk Cumhuriyetlerinin kendilerine model olarak Türkiye’yi almaları gerektiğini dile getirmektedirler. Türkiye ile Özbekistan arasında bugüne kadar 39 protokol, 42 anlaşma, 25 mutabakat zabtı, 8 ortak bildiri ve 12 sözleşme imzalamıştır.

EN ÇOK İHRACAT YAPILAN ÜLKELER
Rusya Federasyonu, Japonya, İran, Türkiye, ABD, Kanada, Hindistan, Çin, Kırgızistan, Kazakistan, Türkmenistan, Almanya, İtalya, Malezya, Endenozya, Afganistan, Ukrayna, Suudi Arabistan.

EN ÇOK İTHALAT YAPILAN ÜLKELER
Rusya Federasyonu, Avusturya, Birleşik Arap Emirlikleri, Japonya, İsrail, İran, Güney Kore, Türkiye, ABD, Kanada, Hindistan, Ukrayna, Çin, Kırgızistan, Kazakistan, Türkmenistan, Almanya, İtalya, Malezya, Almanya , Endenozya.

TİCARETE KONU BAŞLICA MALLAR
Tekstil, petrol ve petrol ürünleri, pamuk, pamuk ipliği, ham alüminyum, metal hurdaları, klima cihazları, elektrik motorları, meyve konserveleri, şarap, deri, gıda sanayii.

KANUNLAR ve ANLAŞMALAR
Özbekistan ve Türkiye’nin Taraf Olduğu Kanun Anlaşma, Protokol ve Mutabakat Zabıtları:

KANUNLAR :
1- Özbekistan Cumhuriyeti Hükümeti ile İmzalanan Kültür, Bilim, Eğitim, Sağlık, Spor ve Turizm Alanında İşbirliği Anlaşmasının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun (Resmi G. 21. 03.1993 tarih, 21531 sayı)
2- Özbekistan Cumhuriyeti ile İmzalanan İlişkilerin İlke ve Amaçları Hakkında Anlaşmanın Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun (Resmi G. 21. 03.1993 tarih, 21531 sayı)
3- Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Özbekistan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Askeri Eğitim İşbirliği Anlaşmasının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun (Resmi G. 10. 12.1993 tarih, 21784 sayı)
4- Özbekistan Cumhuriyeti Hükümeti ile Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşmasının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun (Resmi G. 22. 09.1994 tarih, 22059 sayı)
5- Özbekistan Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti Arasında Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşmasının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun (Resmi G. 22. 09. 1994 tarih, 22059 sayı)
6- Özbekistan ile Türkiye Arasında Konsolosluk Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun (Resmi G. 22. 05. 1997 tarih, 22996 sayı)
7- Özbekistan ile Türkiye Arasında Hava Taşımacılığı Anlaşmasının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun (Resmi G. 22. 05. 1997 tarih, 22996 sayı)
8- Özbekistan ile Türkiye Arasında İmzalanan Ebedi Dostluk ve İşbirliği Antlaşmasının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun (Resmi G. 22. 05. 1997 tarih, 22996 sayı)
9- Özbekistan ile Türkiye Arasında Hukuki, Ticari ve Cezai Konularda Adli Yardımlaşma Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun (Resmi G. 26. 07. 1997 tarih, 23061 sayı)
10- Özbekistan ile Türkiye Arasında Gelir Üzerinden Alınan Vergilerde Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmasının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun (Resmi G. 26. 07. 1997 tarih, 23061 sayı)
11- Özbekistan ile Türkiye Arasında Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşmasının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun (Resmi G. 06. 02. 2000 tarih, 23956 sayı)

ANLAŞMA, PROTOKOL ve MUTABAKAT ZABITLARI :
1- Özbekistan, Türkmenistan ve Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri ile Tıp ve Sağlık Alanında İşbirliği Anlaşmalarının Onaylanmasına Dair Karar (Resmi Gazete: 13.07.1991)
2- Özbekistan ve Kırgızistan ile Yapılan Ekonomik, Ticari, Sınai ve Kültürel İşbirliğine İlişkin Mutabakat Zabıtlarının Onaylanmasına Dair Karar (Resmi Gazete: 27.01.1992)
3- Özbekistan Cumhuriyeti Hükümeti ile Yapılan Ulaştırma ve Haberleşme Alanında İşbirliği Konusundaki Anlaşmanın Onaylanmasına Dair Karar (Resmi Gazete: 20.02.1992)
4- Özbekistan ve Kırgızistan Cumhuriyetleri ile Yapılan Ekonomik ve Ticari İşbirliğine Dair Anlaşmanın Onaylanmasına Dair Karar (Resmi Gazete: 21.02.1992)
5- Özbekistan Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı ile İçişleri Bakanlığımız Arasında İmzalanan Özbekistan Polisinin Eğitimi, Çalışma Usulleri ve Talimatlarının Yeniden Yapılandırılmasına Destek Verilmesi ve İşbirliği Yapılmasına İlişkin Protokol’un Onaylanmasına Dair Karar (Resmi Gazete: 04.01.1993)
6- Özbekistan ile Türkiye Arasında İmzalanan “Özbekistan Polisi’nin Eğitimi, Çalışma Usulleri ve Talimatlarının Yeniden Yapılandırılmasına Destek Verilmesi” Konulu Ek Protokol’un Onaylanmasına Dair Karar (Resmi Gazete: 22.02.1993)
7- Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Kazakistan Cumhuriyeti Hükümetleri ile İmzalanan Turizm Alanında İşbirliği Anlaşmalarının Onaylanmasına Dair Karar (Resmi Gazete: 15.04.1993)
8- Türkiye ile Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Azerbaycan Arasında İmzalanan Haberleşme Alanında İşbirliğine İlişkin Protokollerin Onaylanması Hakkında Karar (Resmi Gazete: 07.07.1993)
9- Özbekistan Cumhuriyeti ile İmzalanan Uyuşturucu ve Psikotrop Madde Kaçakçılığı, Uluslararası Terörizm ve Diğer Örgütlü Suçlarla Mücaeleye İlişkin Anlaşmanın Onaylanması Hakkında Karar (Resmi Gazete: 21.07.1993)
10- Kırgızistan, Özbekistan ve Kazakistan’a Exımbank Kredisi Verilmesine İlişkin Mutabakat Muhtırasının Onaylanması Hakkında Karar (Resmi Gazete: 01.08.1993)
11- Özbekistan Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti Arasında Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşmasının Onaylanması Hakkında Karar (Resmi Gazete: 12.02.1995)
12- Özbekistan Cumhuriyeti Hükümeti ile Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Uluslararası KarayoluTaşımacılığının Onaylanması Hakkında Karar (Resmi Gazete: 23.07.1995)
13- Özbekistan Cumhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti Arasında Vize Kolaylığı Anlaşmasının Onaylanması Hakkında Karar (Resmi Gazete: 28.09.1995)
14- Özbekistan Cumhuriyeti Kışlak Hocalığı Bakanlığı ile Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Arasında Tarım Alanında Bilimsel, Teknik ve Ekonomik İşbirliği Protokolu’nun Onaylanması Hakkında Karar (Resmi Gazete: 10.10.1995)
15- Özbekistan Cumhuriyeti Hükümeti ile Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Ticari ve Ekonomik İşbirliği Konularında Türk-Özbek Karma Ekonomik Komisyonu Kurulmasına İlişkin Anlaşmanın Onaylanması Hakkında Karar (Resmi Gazete: 07.01.1996)
16- Özbekistan Cumhuriyeti Hükümeti ile Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Bilim ve Teknoloji Alanında İşbirliği Anlaşmasının Onaylanması Hakkında Karar (Resmi Gazete: 05.04.1996)
17- Özbekistan’daki Yeni Projelerin Exımbank Tarafından Finanse Edilmesine İlişkin Adı Geçen Ülke ile İmzalanan Mutabakat Muhtırasının Onaylanması Hakkında Karar (Resmi Gazete: 06.04.1996)
18- Özbekistan ile Türkiye Arasında Çevre Alanında İşbirliği Anlaşmasının Onaylanmasına Dair Karar (Resmi Gazete: 26.08.1996)
19- Özbekistan ile Türkiye Arasında Ebedi Dostluk ve İşbirliği Anlaşmasının Onaylanması Hakkında Karar (Resmi Gazete: 04.08.1997)
20- Özbekistan ile Türkiye Arasında İmzalanan Konsolosluk Sözleşmesinin Onaylanmasına Dair Karar (Resmi Gazete: 14.08.1997)
21- Özbekistan ile Türkiye Arasında İmzalanan “Gelir Üzerinden Alınan Vergilerde Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması”nın Onaylanması Hakkında Karar (Resmi Gazete: 07.09.1997)
22- Özbekistan ile Türkiye Arasında Hava Taşımacılığı Anlaşmasının Onaylanması Hakkında Karar (Resmi Gazete: 12.09.1997)
23- Özbekistan ile Türkiye Arasında İmzalanan “Hukuki, Ticari ve Cezai Konularda Adli Yardımlaşma Sözleşmesi”nin Onaylanması Hakkında Karar (Resmi Gazete: 07.11.1997)
24- Özbekistan ile Türkiye Arasında İmzalanan “Gümrük İdarelerinin Karşılıklı Yardımlaşmasına İlişkin Anlaşma”nın Onaylanması Hakkında Karar (Resmi Gazete: 22.12.1997)
25- Özbekistan ile Türkiye Arasında İmzalanan Turizm Alanında İşbirliği Anlaşmasının Onaylanması Hakkında Karar (Resmi Gazete: 28.12.1997)
26- Özbekistan ile Türkiye Arasında İmzalanan “Sağlık ve Tıp Alanında İşbirliği Anlaşması”nın Onaylanması Hakkında Karar (Resmi Gazete: 10.01.1998)
27- Özbekistan ile Türkiye Arasında İmzalanan “Kültürel Varlıkların Kaçakçılığının Önlenmesi ve İadesinin Sağlanması Konusunda Karşılıklı Yardımlaşma”nın Onaylanması Hakkında Karar (Resmi Gazete: 22.07.1998)
28- Özbekistan ile Türkiye Arasında İmzalanan “Te’lif Haklarının ve Benzer Hakların Korunmasına İlişkin Anlaşma”nın Onaylanması Hakkında Karar (Resmi Gazete: 22.07.1998)
29- Özbekistan Devlet Gümrük Komitesi ile Türkiye Gümrük Müsteşarlığı Arasında İmzalanan “Gümrük Personelinin Eğitimi Konusunda Protokol”un Onaylanmasına Hakkında Karar (Resmi Gazete: 02.12.1998)
30- Özbekistan Orman Bakanlığı ile Türkiye Orman Bakanlığı Arasında İmzalanan “Ormancılık Alanında İşbirliğine İlişkin Protokol”un Onaylanması Hakkında Karar (Resmi Gazete: 03.12.1998)
31- Özbekistan ile Türkiye Arasında İmzalanan Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşmasının Onaylanması Hakkında Karar (Resmi Gazete: 16.05.2000)

RESMİ VE DİNİ TATİL GÜNLERİ
1 OCAK YENİYIL
8 MART- BAYANLAR GÜNÜ
21 MART – NEVRUZ BAYRAMI
9 MAYIS – ZAFER GÜNÜ
1 EYLÜL – BAĞIMSIZLIK GÜNÜ
1 EKİM ÖĞRETMENLER GÜNÜ
8 ARALIK – ANAYASA GÜNÜ
RAMAZAN BAYRAMI
KURBAN BAYRAMI

|» “Turan İlleri” Sayfasına Dön! « |

Not: İçerik, internetten alıntılanarak derlenmiştir…