PARAGRAFTA ANLATIM BİÇİMLERİ

1. Öyküleme (Hikaye Etme)

Duygu ve düşünceleri yaşanmış veya yaşanabilecekolay ve durumlara dayalı olarak aktaran bir anlatım biçimidir.
Öykülemede amaç; okuru bir olay içinde yaşatmaktır. Parçada bir olay örgüsü, bu olayın kahramanları, zaman akışı ve yer unsurları söz konusudur.
Çoğunlukla cümlelerin yüklemi haber kipleriyle bilhassa görülen geçmiş zamanla çekimlenir. Bazen duyulan geçmiş zaman, şimdiki zaman, geniş ve gelecek zamanla
bunların hikaye ve rivayet şekilleri de kullanılabilir.

Öyküleme ikiye ayrılır:

Edebi öyküleme: Roman, hikaye, masal, gibi türlerdegörülen öyküleyici anlatımdır.
Örnek
Yardımcımızla beraber vakit yitirmeden yola koyulduk. Yolculuğumuz boyunca karşılaşabileceğimiz sürprizler
hakkında hem beni hem de Hakan’ı ürkütecek türden çeşitli şeyler söylüyordu rehberimiz. Sağ salim adaya varı nca ilk işimiz kendimize yatacak bir yer bulmak oldu.

Açıklayıcı öyküleme

Coğrafya, tarih ve biyografikitaplarında yer alır, bilgi temel amaçtır.

Örnek
Akdeniz’deki güç gösterisini bir sonuca vardırmak içinTürk deniz kuvvetleri ile Haçlı donanması karşı karşıyageldi.
Tarihe Preveze Deniz Zaferi olarak geçecek bu savaşı,başta Barboros Hayrettin Paşa olmak üzere birbirinden
usta komutanların sayesinde Türk denizcileri kısabir sürede kazandı.


Öyküleme paragrafında betimleme unsurları da bulunabilir fakat parçada hareket ağır basıyorsa bu parçanın anlatım biçimi öyküleme olarak kabul edilir.

2. Betimleme (Tasvir Etme)

Paragrafta gözleme dayalı unsurlar kullanılarak okuyucunun zihninde bir manzara canlandırılmaya çalışılıyorsa buna betimleme adı verilir.
Kelimelerle resim çizme sanatı olarak da tanımlanabilecek betimleme, canlı veya cansız varlıkların belirgin niteliklerini
tanıtıp onların göz önünde canlandırılmasını sağlar.

Yer betimlemesi, kişi betimlemesi, durum betimlemesi gibi çeşitleri vardır.

Kişi betimlemesi: Bir kişinin dış görünüşünün ve bundan hareketle psikolojik durumunun anlatılmasıdır.
Örnek
Cevdet Bey uzun boylu, kalın bilekliydi. Yüzündeki çizgilerinderinliği, hayat macerasında başından birçok olay geçtiğini gösteriyordu
Kemerli burnu, geniş alnı, mavi gözleri ona asil bir duruş veriyordu.

Yer betimlemesi: Bir yerin çeşitli özellikleriyle tanıtılmasıdır.
Örnek
Yaylanın orta yerinde irili ufaklı çadırlar uzaktan bir küme halinde görülebiliyordu. Çadırların sağ tarafındaki ağaçlar,
bir orman oluşturacak kadar sık olmasa da çevreye ayrı bir güzellik katıyordu. Çadırların az ilerisinde küçük
bir tepenin yamacında hayvanlarının bulunduğu derme çatma bir ahır da vardı.

Benzetme, mübalağa, kişileştirme gibi kullanımlara betimleme paragraşarında sıkça rastlanır.

Betimlemelerde hareketlere de yer verilebilir; fakat bunlar parça parçadır. Burada amaç olay anlatımı yapmak değildir.
Tek bir olay veya kişi üzerinde yoğunlaşılmaz.

Bu anlatım biçimi genellikle roman ve hikayelerde karşımıza çıkar.

NOT
Betimlemeler, açıklayıcı (öğretici) ve izlenimsel (sanatsal)
betimleme olarak da ikiye ayrılabilir. Öğretici betimlemede
bilgi aktarma ve objektişik esastır. izlenimsel
betimlemede bilgiler duyusal bir sıraya göre ve kişisel
yorumlar eşliğinde verilir.

3. Açıklama (Açıklayıcı Anlatım)

Bir şeyler öğretmek, bir konuya ilişkin bilgi vermek amacına yönelik anlatım biçimidir.
Açıklayıcı anlatımda bilgi aktarma ve öğretmenin gerçekleşmesi için örnekleme, tanımlama, kanıtlama, karşılaştırma gibi yollara başvurulur.

Fıkra, makale, inceleme gibi gazete ve dergi yazılarında bu anlatım biçimi öne çıkar.

Örnek
Edebiyat tarihi, geçmişten günümüze edebi toplulukları, yazar ve şairleri, edebi ürünleri ve hepsinden önemlisi
farklı devirlerde ortaya çıkan edebi anlayışları inceler.Edebiyatın tarih ve toplumla kurduğu ilişkiyi gözler önüne serer.

4. Tartışma

Okuru, yazar tarafından istenen düşünceye yönlendirmeyi amaçlayan anlatım biçimidir.
Bu anlatım biçiminde hedef, okuyucunun sahip olduğu düşüncenin değiştirilmesidir. Yazar okuyucuyu ikna etmek
için sorulara da başvurur. Bu anlatım biçiminde bir tez ve bunun karşısında da antitez vardır. Yazar, tezini okuyucuya kabul ettirmek ister.

Örnek
Eline kalem alanın yazar veya şair kesildiği devrin artık geride kalması gerektiğini düşünüyoruz. fiiir, roman ve
öykü yazmak alelade bir iş midir ki herkes kitap yazmaya kalkıyor?
işin kötüsü böylesi bir ortamda gerçek edebiyat âşıklarını tatmin edecek eserler verilemiyor ve edebiyatla yeni
haşır neşir olmaya başlayan genç okuyuculara kuru, zevksiz ve niteliksiz yazılar sunuluyor.
Sofraya hep birlikte otururduk. Tahtadan, yuvarlak bir yer sofrasına, ayaklarımızı altımıza alıp yan oturarak yaklaşırdık.
Sofra örtüsünü dizlerimizin üzerine çekerdik. Babam bağdaş kurarak baş köşede otururdu. Beni sağına,
kız kardeşimi de soluna alırdı. Karşısında annem otururdu. Babam, yemeğe başlamadan içimizden biri yanılıp
da yemeğe uzanacak olursa, hiç acımadan kaşığının tersini, uzanan elin sırtına indirirdi.
Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerin hangisinde verilenlerden yararlanılmıştır?
A) Betimleme – öyküleme
B) Öyküleme – örnek verme
C) Betimleme – açıklama
D) Açıklama – öyküleme
E) Açıklama – örnek verme

Parçadaki cümlelerin yüklemlerindeki eylemlere ve eylemlerin zamanlarına dikkat edilirse öyküleme yapıldığı görülür.
Yine varlıkların çeşitli özellikleriyle verildiği ve böylelikle de onların okurun gözünde canlandırıldığı düşünüldüğünde betimlemeden yararlanıldığı görülür.
Yanıt A

(I) Minibüsle, sabahleyin yola çıktık. (II) Yeşilin, açığından koyusuna değin bütün tonlarıyla bezenmiş ağaçların
süslediği yamaçlardan, tepelerden geçtik. (III) şırıl şırıl akan derecikleri aşa aşa sonunda yeryüzü cennetine
vardık. (IV) Çevresini irili ufaklı ağaçların kuşattığı mavi, duru, büyük göle bakan bir yamaçta durduk. (V) Kameramızı çıkarıp bu manzarayı görüntüledik.
Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangilerinde betimlemeye yer verilmemiştir?
A) I. ve II.
B) I. ve V.
C)II. ve III.
D) II. ve IV.
E) III. ve IV.

Parçanın I. ve V cümlelerinde betimlemeye yönelik herhangi bir ayrıntıya, dolayısıyla varlıkların gözümüzde
canlanmasını sağlayacak niteleyici sözcüklere yer verilmemiştir.
Yanıt B