Ünlü (Sesli) Daralması

Son hecesi düz geniş seslilerle (a, e,) biten kelimelere “–yor” eki getirildiğinde
geniş sesliler daralarak “ı, i, u, ü”olur.

dinle – yor Æ dinliyor
söyle– yor Æ söylüyor
oyna– yor Æ oynuyor
“de–” ve “ye–” fiilleri ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında araya kaynaştı
rma ünsüzü olan “y” girer ve fiilin sonunda bulunan ünlü daralabilir.

de – y– en Æ diyen
ye – y– ecek Æ yiyecek

Örnek

Aşağıdaki kartların hangisinde ünlü daralmasına uğraşmış sözcük yoktur?

A)Anlıyor
B) Yaşıyor
C)Taşıyor
D) Gelmiyor

A' da, Anla – yor Æ Anlıyor (var)
B' de, Yafla – yor Æ Yaşıyor (var)
D' de, Gel – me – yor Æ Gelmiyor (var)
C' de, Tafl› – yor Æ Taşıyor (yok)

Yan›t C

Sesli (Ünlü) Türemesi

Sessiz harşe biten bazı kelimeler sessiz harfle başlayan bir ek aldıklarında iki sessiz harfi birleştirebilmek için araya
bir sesli harf girer. Bu ses olayına sesli türemesi denir. Farklı şekillerde olur.
a) Bazı sıfatlara küçültme eki getirilirken ünlü türemesi olur:

az – cık Æ azIcık
dar – cık Æ darAcık

b) Pekiştirme anlamı taşıyan bazı sözcüklerde ünlü türemesi görülür.

Sağlam Æ sapAsağlam
gündüz Æ güpEgündüz

Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerin hangisinde ünlü türemesi vardır?

A) Biricik kızımı sinemaya götürdüm.
B) Kısacık bir konuşma yapmıştı.
C)‹ncecik bir elbise vardı üzerinde.
D)Birazcık dinlenirsen bir şeyin kalmaz.

B' de, Kısa – cık Æ kısacık (yok)
C' de, ‹nce – cik Æ ‹ncecik (yok)
D' de, Biraz – cık Æ Birazcık (yok)
A' da, Bir – cik Æ Biricik (var)

Yanıt A

Sert Sessiz Yumuşaması (Sessiz Değişimi)

Sonu ” P, Ç, T, K” sert sessizlerinden biriyle biten bir sözcüğe sesli harşe başlayan bir ek geldiğinde “P, Ç, T, K” harşeri
yumuşayarak “B, C, D, G, /” ye dönüşür.

Bu ses olayına sessiz yumuşaması denir.