Bir Ses Oyunu Yankı

Ses dalgalarının sert bir yüzeye çarpıp yansıdıktan belirli bir süre sonra kayna­ğına geri dönmesi olayına yankı denir. Yankının insan kulağı tarafından hava ortamında algılanabilmesi için ses kaynağı ile engel arasında en az 17 m olması gerekir. Sesin yansıdığı yüzey (engel) “ile aramızdaki mesafe çok kısa ise (hava için 17 m'den az) ses ile oluşan yankıyı kulağımız ayırt edemez. Bunun nedeni ses kaynağından gelen sesin kulağınıza ulaşma süresi ile yankıyı oluşturan sesin kaynaktan çıkıp engelde yansıması
ve kulağımıza gelme süresi arasında en az 0,055'lik fark olmasıdır.

Ses ile uzaklık ölçen araç yankı olayın­dan yararlanır. Sesin sürati havada yak­laşık 340 m/s'dir. Araç yaydığı sesin çıkdığı an ile sesin engelden yansıyıp tek­rar kendisine geldiği an arasındaki süre­yi ölçer. Araç böylece engelin kendisin­den ne kadar uzakta olduğunu ölçtüğü süreden yararlanarak bulur.

Uzun koridorlada boş spor salonunda yürürken ve konuşurken ayağınızdan çı­kan sesin (adımlarınızın) ve konuşmala­rınızın yankısını duyarsınız.

Yarasaların gözleri iyi görmez. Yollarını bulmak için çıkardıkları ses dalgaların­dan yararlanırlar. Çıkardıkları sesler çevrelerindeki nesnelere çarparak geri yansır ve kulaklarına gelir. Geniş ve hassas kulakları ile gelen sesleri topla­yarak nesnelerin haritasını çıkarırlar.

Yunuslar ses dalgalarını kullanarak av­larının yerlerini bulurlar. Yunuslarda ya­rasalar gibi ses dalgalar yayarlar. Yay­dıkları ses dalgası kumun belirli derinli­ğindeki balıklar geri yansır. Yansıyan sesleri kulakları ile toplayarak sesin yankılandığı bölgenin haritasını çıkarır.

Yunus balıkları elde ettikleri görüntü sa­yesinde bulanık sularda yönlerini bulup avlarını yakalayabilirler.

Yunuslar ve yarasalar için ses birbirleri ile haberleşmenin (konuşma ve dinle­menin) dışında avlanmaları ve yön bul­maları için çok önemlidir. Yani yunus ve yarasa için ses yaşamlarını sürdürmele­ri açısından çok önemlidir.

Filler farklı sesler ile iletişim kurabilirler. Tehlike ile karşılaştıklarında boruları ile çıkardıkları sesleri duyabiliriz. Fakat anne fillerin kaybolan yavrularını bulmak ve erkek fillerin diğer erkek filleri uzaklaştırmak için kullandıkları sesleri duyamayız.

Ses, Bilim ve Teknoloji Nasıl Kul­lanılır?

Ultrason sağlık alanında çok sık kullanı­lan ve sesin yansıma özelliğinden faydalanarak çalışan araçtır. Araç vücut içi­ne dalgalar yollamakta, yansıyan dalga­ları alarak ekranda organın hayal bir resmini oluşturmaktadır. Doktor ekranda oluşan bu görüntüyü inceleyerek hasta­lık hakkında bilgi sahibi olmaktadır ve gerekli tedaviye karar vermektedir.

Ultrason cihazı kullanarak anne karnın­daki bebeğin cinsiyetini ve bebeğin du­rumunu ekranda görebilmektedir.

Sonar cihazı ile deniz, göl ve okyanus tabanlarının derinlikleri ve haritaları çı­karılabilir. Sonar cihazı ile denizlerdeki balık sürüleri gibi hareketli nesneler ta­kip edilir.

Radar ile uçakların havadaki konumları ile denizlerdeki gemilerin konum ve ha­reketleri izlelenebilir.

Yollardaki göstergeli radar
Radar içeren polis radarları ve yol ayarı cihazları araçların hızlarını hesaplanabi­lir. Hava tahmin raporları çok hızlı şekil­de yapılır.

Ses kullanarak çalışan bazı araçlar kali­te kontrol aşamasında kullanılır. Sesin yansıma özelliğini kullanarak ürünlerin üzerindeki gözle görülemeyecek kadar küçük çatlaklar yada malzeme hataları bulunur.

Ses dalgası havadaki tanecikleri (mole­kül ve atomlar) sıkıştırma ve gevşetme hareketi olduğundan kuyumculukta üre­tilen altın ürünleri temizliğinde kullanılır.

Akustik Uygulamalar

Akustik bir ses bilimi olup sesin meyda­na gelişi, yayılması, duyulması ve özel­likleriyle ilgilenen bilim dalıdır. Akustik bilimi ile uğraşan mühendisler ve bilim insanları farklı maddelerin sesle etkile­şimlerini araştırarak binalar ve yapılar için uygun iletişim sistemleri tasarımı ve yapımı gerçekleştirirler.

Sinema, tiyatro, anfi, spor salonları ve stadyum gibi yapılar seyir ve dinleme zevki görsel ve akustik özellikleri ile de­ğer kazanırlar.

Sesin özelliklerini kullanarak akustik or­tam oluşturma tarihin ilk çağlarından be­ri önem kazanmış ve yapıtlar bu özellik­lere uygun yapılmıştır.

Aspendos Antik Tiyatrosu
Aspendos Antik Tiyatrosunda sahnede yapılan küçük bir fısıltı bile çok gürültü yoks aüst kısımlarda oturan seyirciler tarafından duyulur.

Tiyatroda etrafı taştan yapılmış ve yukarı doğru yükselen basamaklar ile çevrili jjve tam ortada olan sahne vardır. Bu tasarım sayesinde sesin hem her taraftan duyulması hemde dış ortama gitmesi gengellenmiş olur.

Ünlü Türk Mimarı, Mimar Sinan'ın eşsiz eseri Süleymaniye caminin zemin katın­daki küçük bir ses üst katlardan çok ra­hat duyulur.

Aspendos Antik Tiyatrosu ve Süleymaniye gibi tarihi mekanların bu akustik
özellikleri yapım tekniklerindeki mükem­mel geometriye bağlanmıştır.

ÖRNEK SORU

Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi ses de ışık gibi yansıma yapmaktadır. Öğret­meni Mert'in verilen bilgilerden faydala­narak aşağıdaki tabloyu doldurmasını istiyor.

Bilgi doğru ise ✓, yanlış ise X işareti koyan ve her hatasız değerlendirm e­ye 25 puan aldığına göre, Mert toplam kaç puan almıştır?
A) 25 B) 50 C) 75 D) 100

ÇÖZÜM
Ses hızı bilindiğine göre gönderilen ses dalgasının kaynaktan çıkıp tekrar kay­nağa dönmesi arası zaman bilinirse uzaklık hesaplanır. I. doğru İlk kulağa kaynaktan ses gelirken yansı­yıp gelen ses (yankı) daha sonra kulağa ulaşır. II. doğruSes dalgalarının sert bir yüzeye çarpıp tekrar kaynağa dönmesi olayına yankı denir. III. doğru Yankı oluşumu için sesin engele çarpıp geri kaynağa gelmesi gerekir. Ova gibi düz arazide ses yansıyarak geri gele­mez. III. doğruI ve IV hatasız işaretlendiğinden 25 x 2 = 50 puan almıştır.Yanıt B

trong>ÖRNEK SORU
I. Gürültüyle mücadele yollarından biri de akustik düzenlemelerdir.
II. Bir ortamda sesin yansıtılması ve soğurulması arasında uyumsuzluk varsa akustik özellikleri iyidir.
Yukarıda verilen bilgiler ile ilgili ola­rak aşağıdaki yorumlardan hangisi
yapılır?
A) Yalnız I doğru
C) İkisi de doğru
B) Yalnız II doğru
D) İkisi de yanlış

ÇÖZÜM
Ortamın akustik özellikleri iyi ise sesin yansıma ve soğurulması uyumludur ve gürültü oluşumu en azdır.I. doğru II yanlış.Yanıt A

ÖRNEK SORU

Yukarıda bir bilgi şeması verilmiş olup tabelalardaki bilgi doğru ise D yanlış ise Y oku yönünde ilerleyerek bir yola ulaşı­lıyor.
Buna göre, tabelaları takip eden yol­cu hangi numaralı y ola ulaşır?
A) 1 C) 3 D) 4 B) 2

ÇÖZÜM
“Ses kontrol altında tutularak akustik bir ortam oluşturulur.” ifadesi doğru oldu­ğundan D oku takip edilir.”Kulağımıza ulaşan ses genellikle hava ortamından gelir.” ifadesi doğru oldu­ğundan D oku takip edilerek 1. yola ula­şılır.Yanıt A