Sesli (Hece) Düşmesi

Dilimizdeki bazı sözcükler türetilirken ya da çe- kimlenirken sesli harflerinden birini kaybeder. Bu ses olayına sesli (hece) düşmesi denir.
Hece düşmesi farklı nedenlerden kaynaklanabilir:
Örnek:
ağız – ım → ağzım
kavur – uk → kavruk
zihin – i → zihni
sızı – la → sızla
içeri – de → içerde
sarı – ar → sarar
kahve + altı → kahvaltı
ne + asıl → nasıl
pazar + ertesi → pazartesi
sabır + etmek → sabretmek

Aşağıdaki cümlelerde bulunan altı çizili keli- melerin hangisinde ses düşmesi yoktur?

A) Tarık, olayı en ince ayrıtısına kadar anlattı.
B) Kazayı hafif bir sıyrıkla atlattı.
C) Kızılırmak kıvrımlar çizerek denize ulaşır.
D) Mutlu, bir ömür sürmek herkesin, arzusudur.
1993 – EML

A seçeneğinde, ayır – ıntısına → ayrıntısına
B seçeneğinde, sıyır – ıkla → sıyrıkla
C seçeneğinde, kıvır-ımlar → kıvrımlar
D seçeneğinde, “ömür” sözcüğü zaten kök hâ- lindedir.
Yanıt D

Hangi kelimenin sonuna sesli bir harf getiri- lirse hece düşmesi olur?
A) Kalem B) Çiçek
C) Ufuk D) Bayrak
1988 FL–I

A seçeneğinde, Kalem – i → kalemi (düşmez)
B seçeneğinde, Çiçek – i → çiçeği (düşmez)
C seçeneğinde, Ufuk – u → ufku (düşer)
D seçeneğinde, Bayrak – ı → bayrağı (düşmez)
Yanıt C

Ünlü (Sesli) Daralması

Son hecesi düz geniş seslilerle (a, e) biten keli- melere “–yor” eki getirildiğinde geniş sesliler daralarak (ı, i, u, ü) olur.
Örnek:
dinle – yord → inliyor.
söyle – yor → söylüyor.
oyna – yor → oynuyor.
“–yor” eki olumsuzluk eki olan “–me, –ma” nın sonundaki “e, a” seslerini de “ı, i” ya da “u, ü”ye dönüştürür.
Örnek:
– bil – me – yor → bilmiyor
– anla – ma – yor → anlamıyor
– duy – ma – yor → duymuyor
“de–” ve “ye–” fiilleri ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında araya kaynaştırma ünsüzü olan “y” girer ve fiilin sonunda bulunan ünlü daralabilir.
Örnek:
– de – y – ecek → diyecek
– ye – y – en → yiyen

Aşağıdaki sözcüklerin hangisinde ünlü da- ralması yoktur?
A) Anlıyor B) Yaşıyor
C) Taşıyor D) Gelmiyor

A seçeneğinde, Anla – yor → Anlıyor (var)
B seçeneğinde, Yaşa – yor → Yaşıyor (var)
D seçeneğinde, Gel – me – yor → Gelmiyor (var) C seçeneğinde, Taşı – yor → Taşıyor (yok)
Yanıt C