Sert Sessiz Yumuşaması

Sonu “p, ç, t, k” sert sessizlerinden biriyle biten bir sözcüğe sesli harfle başlayan bir ek geldiğinde “p, ç, t, k” harfleri yumuşayarak “b, c, d, g, ğ”ye dönüşür. Bu ses olayına sessiz yumuşaması denir.

p → b: kitap → kitabı
Örnek:
– ç → c: amaç → amacımız
– t → d: yurt → yurdum
– k → g: renk → rengi
– k → ğ: toprak → toprağa
Sert Sessizlerin Yumuşaması ile İlgili bazı Özellikler:
a) Özel isimlerdeki sessiz yumuşaması yazıda gösterilmez; ama konuşurken bu kurala uyulur.
Örnek:
– Zonguldak – a → Zongulak'a
– Mehmet – i → Mehmet'i
b) Dilimize giren bazı yabancı kelimelerde yumuşama olmayabilir.

Saat –im → Saatim
Örnek:
– ticaret – i → Ticareti
– Hukuk – un → Hukukun
c) Tek heceli kelimelerin bazıları yumuşarken bazıları yumuşamayabilir.
Örnek:
– Koç – um → Koçum (yumuşamaz)
– Yurt – um → Yurdum (yumuşar)
– Tek – i → Teki (yumuşamaz)
– Çok – u → Çoğu (yumuşar)
d) Bazı tek heceli fiillerin sonunda bulunan ünsüzler de yumuşamaya uğrar.
Örnek:
– Git – er → Gider
– Et – i – yor → Ediyor


Aşağıdaki varlıklardan hangisinin isminin sonuna ünlü ile başlayan bir ek getirildiğinde ses değişimi meydana gelmez?


A seçeneğinde, çiçek-i → çiçeği
B seçeneğinde, ağaç-ı →ağacı
C seçeneğinde, çorap-ı →çorabı şeklinde ses değişikliğine uğramıştır.
D seçeneğinde, at-ı → atı şeklinde olduğundan
ses değişimi olmamıştır.

Yanıt D

Aşağıdaki kelimelerden hangisinde sert sessiz yumuşaması vardır?
A) Topumuz B) Gücümüz
C) Sepetimiz D) Parkımız
1990 DPY–A

A seçeneğinde, top – umuz → topumuz (yok)
B seçeneğinde, güç – ümüz → gücümüz (var)
C seçeneğinde, sepet – imiz → sepetimiz (yok)
D seçeneğinde, park – ımız → parkımız (yok)
Yanıt B

Sessiz Benzeşmesi (Sertleşme)

Sonu sert sessizlerden (p, ç, t, k, s, ş, f, h) bi- riyle biten bir kelimeye “c, d, g” ile başlayan bir ek getirildiğinde “c, d, g” ünsüzleri “ç, t, k”ye dönüşür. Bu ses olayına Sessiz benzeşmesi (sertleşmesi) denir.

Diş – ci → Dişçi
Örnek:
– Türk – ce → Türkçe
– Yetiş – gin → Yetişkin
– Sınıf – da → Sınıfta
Sert ünsüzle biten rakamlara ve özel isimlere getirilen eklerde de sertleşme kuralına uyulur.
1923 – de → 1923'te
223 – den → 223'ten
Ahmet – de → Ahmet'te
Sinop – dan → Sinop'tan


aşağıdaki cümlelerin hangisinde sert ünsüzlerin benzeşmesini örnekleyen bir sözcük yoktur?
A) Kitapçı bize burayı tarif etti.
B) Çantalarımızı sınıfta bıraktık.
C) Sessizlik beni her zaman hüzünlendirir.
D) Yemeğe seçkin insanları çağırmış.

A seçeneğinde, kitap – cı → kitapçı (var)
B seçeneğinde, sınıf – da → sınıfta (var)
D seçeneğinde , seç – gin → seçkin (var)
C seçeneğinde ünsüz benzeşmesini örnekleyen
bir sözcük yoktur.
Yanıt C


Baloncudaki balonlar “balık” sözcüğünü oluşturmuştur.Aşağıdakilerden hangisi bu balonlara eklenirse sertleşme meydana gelir?


“Balık” sözcüğüne “-ım” eki geldiğinde yumuşa- ma; “-lar” ve “-mış” ekleri geldiğinde herhangi bir ses olayı gerçekleşmez. Ancak “-cı” eki getirildi-
ğinde sertleşme meydana gelir.
Yanıt B

Sessiz (Ünsüz) Düşmesi

Yapım eki alan ya da başka sözcüklerle birle- şen bazı sözcüklerde sessiz düşmesi görülür.
Örnek:
– Küçük – cük → Küçücük
– Ast – teğmen → Asteğmen
– Minik – cik → Minicik

Alçak – l (mak) → Alçal(mak)
Çabuk – cak → Çabucak
Ufak – la(mak) → Ufala (mak)

pasta – hane → pastane
hasta – hane → hastane
posta – hane → postane

Aşağıdaki kelimelerin hangisinde ses düşmesi vardır?
A) Biricik B) Ufacık
C) Azıcık D) İncecik
1994 EML

A seçeneğinde, bir – i – cik → biricik (yok)
B seçeneğinde ufak – cık → ufacık (var)
C seçeneğinde az – ı – cık → azıcık (yok)
D seçeneğinde ince – cik → incecik (yok)
Yanıt B

Sessiz (Ünsüz) Türemesi

Bazı sözcükler ünlüyle başlayan bir ek aldıkla- rında ya da etmek, olmak gibi yardımcı eylemlerle birleştiklerinde sessiz türemesi görülür.
Örnek:
– Hak – ı → Hakkı
– Red – i → Reddi
– Hat – ım → Hattım
– Af – etmek → Affetmek
– Zan – ımca → Zannımca

Tahtadaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin hangilerinde “ünsüz türemesi” olmuştur?
A) 1 ve 3 B) 2 ve 4
C) 1 ve 2 D) 2 ve 3

his + ettim → hissettim (var)
kayıp + ettim → kaybettim (yok)
hal + ettim → hallettim (var)
terk + ettim → terk ettim (yok)
Yanıt A