Sosyal ve Ekonomik Hayat

• Mezopotamya devletlerinde krallar ve rahipler en üst sınıfı oluşturmuş, bunların dışında kalan halk ise üç sınıfa ayrılmıştı:

a. Soylular: Kral tarafından toprak bağışlanmış kişilerdi.Savaşa kralın yanında katılırlardı.
b. Hürler: Askerler, köylüler ve zanaatkârlardan oluşurdu.
c. Köleler: Savaşta esir alınan, parayla satılan kişilerdi.

• Dünyada ilk yazılı yasalar Mezopotamya'da, Sümerler tarafından hazırlanmıştır. Lagaş kralı Urgakina, tarihte bilinen ilk yazılı kanunları yaptı. Yapılan kanunlarla özel mülkiyet hakkı korunmuştur.
• Babil kralı Hammurabi ilk anayasayı hazırlamıştır. Hammurabi, Sümerlerin eski kanunlarını toplayarak dönemin ihtiyaçlarına göre yeni düzenlemeler yapmıştır.
• Mezopotamya devletleri, zengin ve uygarlıkta ileri olmaları nedeniyle, sürekli olarak çevrelerindeki kavimlerin saldırılarına uğruyorlardı. Bu nedenle bu devletler güçlü ordulara sahip olma gereği duymuşlardı.
• Mezopotamya topraklarının verimli olması nedeniyle halkın çoğu tarımla uğraşırdı. Tarımın yanı sıra hayvancılık da gelişmişti.
• Mısır'da düzenli bir adli örgüt vardı. İlk firavundan itibaren kanunlar çıkarılmıştı. İlk kanun koyucu Menes'ti.Mısır'da her kentte bir mahkeme bulunurdu.Bu mahkemelerin üstünde bir de Altı Büyük ev adında yüksek mahkeme bulunuyordu.
• Mısır ekonomisi tarıma dayanıyordu.
• Nil Nehri'nin mayıs ve haziran aylarında taşması, çevresindeki toprakları verimli hâle getiriyordu.
• Ülke toprakları firavun adına işlenmekle beraber, ayrıca halkın malı sayılan topraklar ve yüksek memurların geniş çiftlikleri bulunuyordu.
• Yunanistan'ın dağlık bir ülke oluşu, nüfus artışı, sanayi ve ticaretin gelişmesi ham madde ve pazar arayışı sonucu Yunanlılar, Ege ve Karadeniz kıyılarında koloniler kurdular.

4. Yazı, Dil ve Edebiyat

• MÖ 3500–3000 yılları arasında Sümerler, çivi yazısını buldular.
• Edebiyatta konular dinî konuları kapsamaktadır. Gılgamış, Tufan ve Yaradılış destanları önemlidir.
• Mısır yazısına hiyeroglif (resim yazısı) denirdi. Hiyeroglişer, taşlar üzerine kazınır ya da papirüs denilen bir kâğıda yazılırdı. (Papirüs, Mısır'da bitki yapraklarından elde edilen bir cins kâğıttır.) Hiyeroglif yazısı ilk kez 1822'de Fransız fiampolyon tarafından okunmuştur.
• Yunanlılar, Fenikelilerden öğrendikleri yazıyı, bazı değişiklerle kendi dillerine uyarlamışlardır. Yunan edebiyatında destanların önemli bir yeri vardır. Bu destanların en eskisi Homeros'un İliada (İlyada) ve Odyseia (Odessa) destanlarıdır.
• Fenikelilerin dünya uygarlığına en önemli katkıları, Mısır'dan öğrendikleri yazıyı geliştirip, harf yazısı hâline getirmeleri ve 22 harften oluşan alfabeyi bulmalarıdır. Fenikelilerin bulmuş oldukları 22 harşi alfabeyi daha sonra Yunanlılar ve Romalılar geliştirdiler ve böylece günümüzdeki Latin alfabesi ortaya çıktı.

5. Bilim ve Sanat

• Mezopotamya'da astronomi, matematik ve tıp gibi bilim dallarında önemli gelişmeler olmuştur.
• Yıldızların hareketleri ile insanların yaşayışları arasında sıkı ilişkiler bulunduğuna inanılması, Sümerleri yıldızların hareketlerini incelemeye yöneltmiştir. Sümerler burçları bulmuşlar, bir yılı 360 gün olarak hesaplamışlardır. Sümerler, aritmetik ve geometrinin temelini atmışlardır. Fırat ve Dicle'nin taşması sonucu, sınırları kaybolan toprakların sınırlarının yeniden belirlenmesi gereksinimi, aritmetik ve geometrinin ortaya çıkışında ve gelişmesinde önemli bir neden olmuştur.
• Sümerler uzunluk, alan, ağırlık ve hacim ölçülerini bulmuşlardır.
• Mezopotamya mimarisinde saraylar ve tapınaklar ön plandadır. Sümer mimarisinin en önemli eserleri, çok katlı ve kule biçiminde yapılan zigguratlardı.Ancak kerpiç kullanıldığı için Mezopotamya'dan günümüze eser kalmamıştır.
• Babil Kulesi ve Babil Asma Bahçeleri, Mezopotamya sanatının en önemli yapıtlarındandır.
• Mısırlılar matematikte ondalık sayı sitemini bulmuşlar, dört işlemi kullanmışlardı. Tarım ürünlerinden alınan vergilerin hesaplanması, Nil Nehri'nin taşma sonucu kaybolan toprak sınırlarının belirlenmesi, matematik ve geometrinin gelişmesinde önemli rol oynamıştır.
• Astronomide de önemli gelişmeler sağlayan Mısırlılar, gökyüzünü ve dünyanın hareketlerini incelemişler, Güneş yılı esaslı takvimi bulmuşlar, bir yılın 365 gün olduğunu hesaplamışlar, bir ayı 30 gün olarak kabul etmişlerdir.
• Ölümden sonra bedenin yaşamına devam ettiği inancı mumyacılığın gelişmesini, insan vücudunun yakından tanınmasını, anatomi ve tıp bilimlerinin gelişmesini sağlamıştır.
• Mısır sanatının en önemli eserleri piramitler ve tapı- naklardır. Firavunlar adına yapılan piramitler, ölümsüzlüğün bir işaretiydi. Tapınaklar ise firavunların kazandıkları başarıların simgesi olarak yapılmıştı.

Örnek:
İlk Çağ'da Mısır'da mimari eserler daha çok taştan yapıldığı hâlde Mezopotamya'da kerpiç ve tuğladan yapılmış, taş, Mısır'a nazaran daha az kullanılmıştır.

Yalnız bu bilgiye göre, aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?

A) Mezopotamya taş işçiliği dalında Mısır'ın etkisinde kalmıştır.
B) Mezopotamya'da sanattan çok bilime önem verilmiştir.
C) Mezopotamya mimarisinde dinî duygu ve düşüncelerin etkisi olmuştur.
D) Coğrafi durum ve yaşayış şartlarının farklı olması sanatta etkili olmuştur.
E) Taşın mimaride kullanılması yapıların tarihî açıdan değerlendirilmelerini kolaylaştırmıştır.

Çözüm:
Mısır'da taş eserlerin olmasına rağmen Mezopotamya'da kerpiç ve tuğladan eserlerin olması “Coğrafi durum ve yaşayış şartların farklı olması sanatta etkili olmuştur.” yargısına ulaşmamızı sağlar.
Yanıt D

• Yunanlılar, bilim alanında da çok büyük ilerlemeler gösterdiler. Felsefe, tıp, matematik, tarih ve astronomi gelişme gösteren bilimler oldu. Sokrat, Plâton (Eşâtun) ve Aristo, Yunan felsefesinin önde gelen filozoşarıdır. Tarih alanında Herodot, Tukidides, Ksenephon (Ksenefon) önemli eserler vermişlerdir. Hipokrat, modern tıbbın kurucusu olarak kabul edilir.
• İbraniler, sanat konusunda önce Asur, daha sonra Yunanlılar ile Romalılar'ın etkisinde kaldılar, İbrani sanatının en ünlü eseri, Hz. Süleyman zamanında Kudüs'te yapılan Süleyman Mabedi'dir.