Sözcük Yapısı Ekler
A. Yapım Ekleri
Dilimizde, ekler ikiye ayrılır. Bir grup ek, yapım eki; bir grup ek de çekim eki olarak adlandırılır. Köklerden sonra
gelerek yeni bir sözcük türeten ya da onları sıfat, zarf yapan eklere yapım eki adı verilir. Yapım eki genellikle çekim
eklerinden önce gelir.Yapım eki alan sözcüklere türemiş sözcük, kök ve yapım eklerinden oluşan kısma ise gövde adı verilir.
Türkçede dört çeşit yapım eki vardır: Bu eklerden ikisi isim kök veya gövdelerine, diğer ikisi de fiil kök veya
gövdelerine gelir. Adlara gelen yapım eklerinden bir kısmı sözcüğü yeni bir isim yaparken, bir kısmı da sözcü-
ğün türünü değiştirip onu eylem yapar. Diğer taraftan fiillere gelen eklerden bir kısmı yeni eylemler türetirken,
bunların bazıları da eylemden isimler yapar.
GÖVDE: Sözcük kökünden ve yapım eklerinden oluşan kısma gövde adı verilir. Bir sözcüğün isim ya da fiil oldu-
ğunu gövdesine bakarak belirleriz. Bu noktada sözcüğün aldığı son yapım ekine dikkat edilir.
Aç-ık-la-ma-lar-ım: Bu sözcüğün gövdesi “açıklama”dır. Sözcük en son isim yapma eki (ma) almış. Dolayısıyla
bu sözcüğün türü de isimdir.
isimden fiil yapma ekleri
Ada gelerek onlardan fiil yaparlar. Sayıları azdır. Bilhassa “LA” eki yaygındır.
isimden isim yapma ekleri
Adlara gelerek onlardan yeni bir isim soylu sözcük türetirler. Dilimizde bu eklerden çok sayıda vardır. Bu eklerden
“ce, cik, lı, lık ve sız” oldukça işlek eklerdir. “De” ve “den” ekleri sıfat yaptıkları zaman yapım eki olurlar.
Fiilden isim yapma ekleri
Fiillere eklenerek onlardan isim türeten eklerdir. Fiilimsi ekleri de bu gruba dahil edilir.
Fiilden fiil yapma ekleri
Eylemlere gelerek onlardan yeni eylemler türetirler. Bunların birçoğu çatı ekidir.
B. Çekim Ekleri
Kelimelerin kök veya gövdelerine gelerek onların durumunu, zamanını, kişisini belirleyen ve kelimeyi cümlede
kullanıma hazır hale getiren eklerdir. Bu ekler, genellikle yapım ekinden sonra gelir; ancak bazı
kelimelerde bu durum değişir: binlerce, evdeki, amcamgil gibi.
Kelimenin ad ya da eylem olması, ne tür bir çekim eki alacağını da belirler:
güç: isim çekim eki alır / anla: fiil çekim eki alır. Bu eklerden bir kısmı yalnızca isim soylu sözcüğe gelir.
iyelik ekleri, hal ekleri, tamlayan eki, çoğul eki, ilgi eki bunlardandır. Sadece fiillere gelen çekim eki: kip ekleri Kimi çekim ekleri hem isimlere hem de fiillere gelebilir.
Bunlar, ek-fiil ekleri, şahıs ekleri, soru ekidir. isimlere Gelen Çekim Ekleri
1. Çoğul Eki
LAR: ağaç-lar, elma-lar, kitap-lar”- lar” eki çokluk dışında başka anlam ve görevlerde de kullanılır.
Yarın Mehmetlere gideceğiz. (aile) Nice Fatih’ler yetiştireceğiz. (benzerlik)
2. İyelik Ekleri
Varlığın kime veya neye ait olduğunu belirten eklerdir.
3. Durum Ekleri
4. Tamlayan Eki
Zincirleme veya belirtili isim tamlamalarında bulunur. Bu eke ilgi eki de denmektedir. Çocuğ-un ayakları ders-in sonu
5. İlgi Eki
Ad tamlamalarında tamlananın yerini tutan ektir. Zamir olarak kabul edilir. Bebeğin-ki sizin-ki-ler
6. Ek-eylem Ekleri
isimleri cümlede yüklem ya da şart unsuru yapan eklerdir. Dolayısıyla yüklemi isim olan tüm sözcüklerde gizli
veya açık mutlaka ek-fiil yer alır.
7. Kişi Ekleri
Cümlenin yükleminde ek-fiil eklerinden sonra gelirler
8. Soru Eki
Fiillere Gelen Çekim Ekleri
1. Kip Ekleri
Fiillerin zaman ve dilek kipi ekleridir
Ek-fiil Ekleri
Ek fiil ekleri bazen yukarıdaki kip eklerinden sonra gelerek fiili birleşik zamanlı hale getirirler
3. Kişi Ekleri
Eylemlerde kip ya da ekfiil eklerinden sonra gelerek eylemin kime ait olduğunu ortaya koyarlar.
4. Soru Eki
Adlarda:
Çokluk + iyelik + hal eki,
iş – ler – imiz – de
Çokluk + iyelik + tamlayan eki,
iş – ler – imiz – in
Çokluk + iyelik + hal + ekfiil + şahıs eki
iş – ler – imiz – de – y – di – k
Çokluk + iyelik + hal + soru + ekfiil + şahıs
iş – ler – iniz – de mi – y – di – niz?
Eylemlerde:
Kip + şah›s
Seç – iyor–um
Kip + ekfiil + şah›s
Seç – iyor – du – m
Kip + soru + ekfiil + şah›s
Seç – iyor – mu – y – du–n?a
