Tarım Ürünleri
a. Tahıllar
- Ülkemizde üretimi ve ekim alanı en geniş olan ürünlerdir.
- İklime bağımlılıkları fazla olduğundan yıldan yıla üretimde dalgalanmalar görülür.
- Halkın temel besin maddelerinden biri olduğu için üretimi önemlidir.
1. Buğday
- Tahıllar arasında en fazla üretilendir.
- Filizlenme ve büyüme döneminde serin ve nemli hava,olgunlaşma ve hasat döneminde sıcaklık ve kuraklık ister.
- İklime bağımlı olduğundan ilkbahar yağışlarının yeterli olduğu yıllarda üretimi artar.
- 1950’li yıllardan sonra makineleşmeyle üretimi artmıştır.
- İç Anadolu Bölgesi buğday üretiminin 1/3’ünü sağlar.
- Bu bölgeyi Çukurova ve Trakya izler.
- Yaz yağışlarından dolayı Karadeniz kıyılarında sıcaklığın yetersiz olması nedeniyle Doğu Anadolu’nun yüksek kesimlerinde yetiştirilemez.
- Dünyadaki önemli buğday üreticileri arasında olmamıza rağmen kendi ihtiyacımız için kullanıldığından ihracatımızda önemli bir yer tutmaz.
UYARI: Türk Cumhuriyetleri, ABD, Hindistan, Kanada,Ukrayna, Fransa, Avustralya Dünya’daki belli başlı buğday üreticileridir.
Konya ovası için Türkiye’nin tahıl ambarı ifadesi kullanılır.
2. Arpa
- Buğdaydan sonra en çok üretilen tahıldır.
- Arpanın kısa sürede olgunlaşması buğday üretiminin yapılmadığı Doğu Anadolu gibi yerlerde üretiminin yapılmasına neden olmuştur.
- En çok İç Anadolu Bölgesinde üretilir.
- Hayvan yemi ve biranın hammaddesi olarak kullanılır.
NOT: Arpa ekim alanları son yıllarda azda olsa genişlemiştir.
Nedeni biranın hammaddesi olması ve bira üretiminin artmasıdır.
3. Çavdar
- Buğday, arpa ve yulafın yetişemediği karasal ve kıraç alanlarda yetişir.
- Soğuğa karşı en dayanıklıdır.
- İç Anadolu ve Doğu Anadolu’nun yükseklerinde yetişir.
4. Yulaf
- Soğuğa dayanıklıdır.
- Hayvan yemi olarak kullanılır.
5. Mısır
- Doğal yetişme alanı Karadeniz’dir.
- Yaz mevsiminde yağış alan veya sulama yapılan alanlarda yetiştirilir.
- Doğal yetişme alanı buğday ve arpa kadar geniş değildir.
- Akdeniz Bölgesinde sulamayla üretimde büyük artış görülmüştür.
- Üretimde sırasıyla Akdeniz, Karadeniz, Marmara ve
- Ege Bölgeleri gelir.
- Besin maddesi, sanayi (yağ) maddesi ve hayvan yemi olarak kullanılır.
UYARI: GAP’la beraber Güneydoğu Anadolu bölgemizde ekim alanının genişlemesi beklenmektedir.
Mısır üretiminde ABD Dünya’da birincidir.
6. Pirinç (Çeltik)
- Yaz mevsimi sıcak geçen yörelerde ve su içinde tarımı yapılır.
- Akarsu boylarındaki vadi tabanları ve sulak alanlarda yetiştirilir.
- En çok Batı ve Orta Karadeniz Bölümünde yetiştirilir.
- Edirne, Samsun, Çorum, Sinop, Kastamonu en çok yetiştirildiğii illerdir.
- Üretimimiz yeterli olmadığından, ülke ihtiyacının bir kısmı dışarıdan alınır.
UYARI: Pirinç ekim alanları sivrisinek üremesine ve sıtma hastalığına yol açtığı için devletçe sınırlandırılmıştır.
UYARI: Dünya’da en iyi yetişme şartları muson iklimi olduğundan üretimi en fazla Çin, Hindistan, Japonya ve Bongladeş gibi ülkelerde yaygındır.
b. Baklagiller
1. Mercimek
- Yetişme döneminde yağış, olgunlaşma döneminde sıcak ve kurak iklim ister.
- Kuraklığa en dayanıklı tarım ürünüdür.
Kırmızı mercimekte ilk sırayı Güneydoğu, 2. sırayı ise İç Anadolu Bölgesi alır.
2. Nohut
- En fazla İç Anadolu ve Akdeniz bölgelerinde yetiştirilir.
ÖRNEK: Aşağıdaki tarım ürünlerinin hangisinde, Gaziantep ve Şanlıurfa yörelerinin Türkiye’nin yıllık toplam üretimindeki payı en büyüktür?
A) Karpuz B) Mercimek C) Ayçiçeği D) Pamuk E) Tütün
1989 ÖSS
ÇÖZÜM: Gaziantep ve Şanlıurfa yörelerinde en çok yetiştirilen tarım ürünü mercimektir. Nedeni mercimeğin kuraklığa dayanıklı olmasıdır.
Yanıt B
3. Fasulye
- Yüksekliği 2000 m’yi geçmeyen ve yaz döneminde sulanabilen tüm alanlarda yetiştirilir.
- Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde üretimi yaygındır.
c. Endüstri (Sanayi) Bitkileri
1. Tütün
- Anavatanı Amerika kıtası olan tütün diğer kıtalara coğrafi keşilşerle yayılmıştır.
- Belirgin bir yaz kuraklığı ve sulama isteyen bitki türüdür.
- Kıraç topraklarda yetişen tütün yurdumuzda hemen hemen her bölgemizde yetiştirilmektedir.
- Tütün üretiminde Ege Bölgesi (Manisa, İzmir, Denizli vs …), Marmara, Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgeleri sırasıyla yer alır.
- Yetiştirilme alanları devlet tarafından sınıflandırılmıştır.
- Tütün üretimimizin önemli bir bölümü ihraç edilir.
UYARI: Tütün üretiminde kaliteyi arttırmak için üretimi devlet tarafından kontrol altına alınmıştır.
Türkiye Dünya tütün üretiminde altıncı sıradadır.
2. Pamuk
- Çimlenme ve büyüme döneminde yağış ve sulama,olgunlaşma döneminde sıcaklık ve kuraklık ister.
- Üretiminde sırasıyla Güneydoğu Anadolu, Ege, Akdeniz ve Doğu Anadolu Bölgesi gelir.
- Karadeniz Bölgesi’nde yaz yağışlarından İç Anadolu’da sıcaklık yetersizliğinden dolayı üretimi yapılamaz.
- Bozulmayan bir tarım ürünü olduğu için her bölgede işlenebilir.
- Çimlenme ve büyüme döneminde yağış ve sulama, olgunlaşma döneminde sıcaklık ve kuraklık ister.
- Üretiminde sırasıyla Güneydoğu Anadolu, Ege, Akdeniz ve Doğu Anadolu Bölgesi gelir.
- Karadeniz Bölgesi’nde yaz yağışlarından İç Anadolu’da sıcaklık yetersizliğinden dolayı üretimi yapılamaz.
- Bozulmayan bir tarım ürünü olduğu için her bölgede işlenebilir.
UYARI: GAP ile birlikte Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde sulamanın artmasıyla pamuk üretimi artmıştır.
UYARI: Pamuk hasadının belli bir dönemde yapılması hasat döneminde pamuk ekim bölgelerinin geçici göç almasına neden olur.
Pamuk üretiminde ABD, Hindistan, Çin, BDT ve Mısır’dan sonra gelen ülkemiz ürettiği pamuğun belli bir kısmını ihraç etmektedir.
3. Şeker Pancarı
- Orta Kuşakta 35° – 55° enlemleri arasında yetişen,yaz mevsiminde fazla sıcaklık istemeyen, ılık ve serin iklimi seven bir üründür.
- Şekerpancarının hasattan sonra fazla bekletilmesi şeker oranını düşürdüğünden şeker fabrikaları üretim alanlarına yakın kurulur.
UYARI: şekerpancaranın küspesi (posası) hayvan yemi olarak kullanıldığından şeker fabrikalarının yakınlarında büyükbaş hayvancılık (besicilik) yem üretimi ve mandıracılık faaliyeti gelişmiştir.
- Üretim de İç Anadolu’yu Karadeniz, Marmara ve Doğu Anadolu Bölgeleri izler.
UYARI: Ülkemizde ilk şeker fabrikası 1926 yılında Uşak’ta kurulduğundan şeker üretimi ülkemizde cumhuriyetten sonra başlamıştır.
- Dünya şekerpancarı üretiminde Almanya, BDT, Polanya gibi ülkeler önde gelirken Türkiye 8. sıradadır.
- Her bölgemizde yetiştirilebilir. Ancak Akdeniz ve Ege kıyılarında daha fazla gelir getiren ürünler tercih edildiğinden, Karadeniz Bölgesi’nde ise sonbahar yağışlarından dolayı kıyı kesimlerde üretimi yapılamaz.
4. Keten – Kenevir
- Liflerinden urgan ve halat yapılır.
- Tohumlarından yağ elde edilir.
- Batı Karadeniz’de Sinop, Zonguldak ve Kastamonu’da üretimi yaygındır.
UYARI: Kenevir uyuşturucu yapımında kullanıldığından üretimi devlet tarafından kontrol altına alınmıştır.
5. Çay
- Bol yağış alan, az güneşli ve ılıman bir iklim isteyen tarım ürünüdür.
- Ülkemizde cumhuriyetten sonra yetiştirilmeye başlanmasına rağmen ekonomimizde önemli bir yeri vardır.
- Üretilen çayın bir kısmı ihraç ürünü olarak satılmaktadır.
- Doğu Karadeniz’de Rize, Trabzon, Artvin gibi illerde yetiştirilir.
- Toplandıktan kısa süre sonra işlenmesi gerektiğinden çay fabrikaları Doğu Karadeniz Bölümünde kurulmuştur.
- Ülkemiz Dünya üretiminde Hindistan, Çin, Sri Lanka (Seylan) ve Brezilya’dan sonra beşinci gelir.
- Üretim alanı en dar olan üründür.
d. Yağ Bitkileri
1. Zeytin
- Akdeniz ikliminin tanıtıcı ve tipik meyve bitkilerinden biridir.
- Kış ılıklığı istediğinden ve don olayından etkilendiğinden karasal iklimin etkili olduğu iç bölgelerde üretilemez.
- Zeytin üretiminin % 60’ı Ege Bölgesi, % 20’si Marmara Bölgesi, % 16’sı Akdeniz Bölgesi ve geriye kalan kısmı Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin batısı ile Doğu Karadeniz kıyılarından sağlanır.
- Ege’de daha çok yağlık, Marmara’da sofralık zeytin üretimi yapılır.
- Ege’de Edremit, Ayvalık; Marmara’da Mudanya ve
- Gemlik önemli zeytin üretim merkezleridir.
- Türkiye, Dünya zeytin üretiminde İspanya ve İtalya’dan sonra üçüncü sırada yer alır.
- Zeytin ağacının özelliğinden dolayı üretim yıllara göre büyük iniş ve çıkış gösterir.
UYARI: Akdeniz ikliminin karakteristik ürünü olmasına rağmen Akdeniz Bölgesi’nde az üretilmesinin nedeni zeytin yerine ekonomik değeri daha fazla olan turunçgillerin tercih edilmesidir.
2. Ayçiçeği
- Çimlenme ve büyüme döneminde yağış olgunlaşma döneminde bol sıcaklık ister.
- Kuraklıktan çok etkilenmez. Su ihtiyacını sulama ile giderebiliriz.
- Ülkemizde en fazla Marmara Bölgesi’nde (% 75)
- Trakya’da yetiştirilir. Bunun dışında Orta Karadeniz, Ege, İç Anadolu, Akdeniz ve GAP’la birlikte Güneydoğu Anadolu’da da üretimi yapılabilmektedir.
- En fazla sıvı yağ elde edilir.
- Dünya üretiminde ülkemiz ilk sıralardadır. Diğer önemli üreticiler Rusya, ABD, Arjantin ve Romanya gibi ülkelerdir.
UYARI: Ülkemizde son yıllarda ayçiçeği ekim alanlarının artmasının nedeni yağ üretiminin artması ve yağ ihracatının fazlalaşmasıdır.
3. Yerfıstığı
- Meyvesi toprak içinde yetiştiği için bu adı alan ürün Akdeniz iklimine uyum sağlamış bir bitkidir. Üretiminin % 95′ i Akdeniz bölgesinden sağlanır.
4. Susam
- Yaz kuraklığına uyum sağlayan bu bitki Güneydoğu Anadolu, Akdeniz ve Ege gibi sıcak bölgelerde yetiştirilir. Yağ ve tahin yapımında kullanılır.
5. Soya Fasulyesi
- Uzakdoğu kökenli olan ürün yakın bir tarihten itibaren ülkemizde üretilmektedir.
- Üretiminde Akdeniz bölgesi ilk sırayı alır.
6. Haşhaş
- Her türlü toprak ve iklim şartlarında yetişen ürün uyuşturucu yapımında kullanıldığından üretimi devlet tarafından kontrol altına alınmıştır.
- Türkiye’de; Afyon, Kütahya, Uşak, Burdur, Denizli ve Isparta illerinde üretilir.
- Yağ ve ilaç endüstrisinde kullanılır.
UYARI: Trakya’da Kolza; Bursa, Balıkesir ve Eskişehir’de Aspir yağ sanayinde ve biodizel üretiminde kullanılan diğer bitkilerdir.
e. Meyvecilik
- Türkiye’nin iklimindeki çeşitlilik farklı türde meyve yetiştirilmesine imkan vermiştir.
1. Fındık
- Yıllık yağışın fazla ve kışların ılık geçtiği humuslu topraklarda yetişir.
- Genelde 600 – 700 m’den yükseklerde yetişmez.
- Ülke üretiminin % 85’i Karadeniz’den (Ordu, Giresun),% 15’i ise Marmara’dan (Adapazarı ve çevresi) sağlanır.
- Fındığın anavatanı olan Türkiye Dünya üretiminde 1. sıradadır. Türkiye’yi İtalya ve İspanya izler.
- Ürettiğimiz fındığın önemli bir kısmı ihraç edilmektedir.
2. Üzüm
- Ülkemizde en yaygın ve üretim miktarı en fazla olan meyvedir.
- Yaz kuraklığına da, kışın –30°C sıcaklığada dayandığından ülkemizde her bölgede yetiştirilir.
- Üretimde Ege birinci, Güneydoğu Anadolu ise ikincidir.
- Dünya’da üzümün üretiminde ABD, Akdeniz ülkeleri,Arjantin ve şili başta gelir.
UYARI: Ülkemiz üzüm ihracatında Dünya’da 1. sıradadır.
UYARI: Üzüm ve Elma soğuğa dayanıklı olduğu için ülkemizde yetişme alanı en geniş ya da Türkiye’nin iklimine en çok uyum sağlamış ürünlerdir.
3. İncir
- Soğuğa ve don olayına karşı hassas olduğu için iç kısımlara kadar sokulamaz.
- Ege ve Akdeniz Bölgeleri’nde kıyıya yakın yerlerde yetiştirilir.
- Dünya, incir üretiminde Türkiye önde geldiğinden önemli ihraç ürünlerimiz arasındadır.
- Ülkemizi Portekiz, İtalya, Yunanistan ve İspanya izler.
4. Turunçgiller (Narenciye)
- Turunçgil grubuna portakal, mandalina, limon, greyfurt ve turunç girer.
- Don olayına karşı duyarlı olduğundan kış mevsiminin ılık geçtiği kıyı kesimlerde yetişir.
- Üretimin % 80’inden fazlası Akdeniz Bölgesinin kıyı kesimlerinde (Antalya, Adana, İçel, Hatay) yapılmaktadır. Bunun dışında Ege kıyılarında ve çok az miktarda (özel konumdan dolayı) Rize civarında yetiştirilir.
5. Antep Fıstığı
- Yarı kurak bölgelerde yetiştirilir.
- Ülkemizde Güneydoğu Anadolu (Gaziantep, Siirt,şanlıurfa) üretimin yaygın olduğu bölgedir.
- Türkiye İran’dan sonra Dünya fıstık üretiminde 2. sıradadır.
6. Muz
- Doğal yetişme alanı çaydan sonra en dar olan muz düşük kış sıcaklarına en duyarlı olan meyvedir.
- İhtiyacımızın çoğunu dışarıdan alırız. Muz ülkemizde
- İçel (Anamur) ve Antalya (Alanya) çevresinde yetiştirilir.
7. Elma
Düşük sıcaklıklara dayanaklı olduğu için yetişme alanı oldukça geniştir.
Yurdumuzda hemen hemen heryerde yetişmekle birlikte en çok İç Anadolu Bölgesi’nde yetişir.
Niğde, Nevşehir, Amasya, Tokat, Konya, Isparta ve Ankara yetiştirildiği başlıca illerdir.
8. Kayısı
- Üretimin büyük kısmını Malatya karşılar.
- Kurutularak ihraç ürünü olarak satılmaktadır.
9. Yer fıstığı
- Düşük kış sıcaklıklarından etkilendiği için her yerde yetiştirilemez.
- Üretiminin % 80’ni Akdeniz Bölgesi karşılar.
10. Kestane
- Serin iklim bölgelerinde yetiştirilir.
- Üretiminide ilk sırayı Ege bölgesi (Aydın ili) alır.
f. Sebzecilik
- İnsan emeğine çok fazla ihtiyaç duyan sebzecilik için sıcaklık, sulama ve sade yer şekilleri gereklidir.
- Ülkemizde sebzeciliğe en uygun Akdeniz, Ege ve Marmara Bölgeleridir.
- Domates, patlıcan, biber gibi yazın yetiştirilen sebzelerde yaz sebzesi; kışın yetişen sebzelere de kış sebzeleri denir.
UYARI: Son yıllarda ülkemizde zamanından daha önce yetişen turfanda sebzecilik önem kazanmaya başlamıştır.
UYARI: Sebzeler çabuk bozulduğundan sebze tarlalarının yakınlarında konserve fabrikaları kurulmuştur.
