Teşbih(Benzetme)

 

Aralarında ilgi kurulabilen iki varlıktan zayıf olanı kuvvetli olana benzetmeye teşbih denir.

“Buz gibi soğuk ayran” söz grubunda, ayran soğukluk yönünden, kendisinden daha kuvvetli olan buza benzetilmiştir.

Bu örnekte de görüldüğü gibi benzetmede sözcükler temel anlamlarında kullanılır. Onun için benzetmeyi mecazla karıştırmamak gerekir.

Bir benzetmede dört öğe (unsur) bulunur:

“Durmuş saat gibiydi durup geçmeyen zaman” dizesinde:

1. Zaman: benzeyen (zayıf unsur)
2. Durmuş saat: kendisine benzetilen (kuvvetli unsur)
3. Gibiydi: benzetme edatı
4. Durup geçmeyen: benzetme yönüdür.

Benzetmedeki benzeyen ve kendisine benzetilen temel öğeler; benzetme edatı ve benzetme yönü yardımcı öğelerdir. Teşbihin yalnız iki unsuruyla yani benzeyen ve kendisine benzetilen unsurlarıyla yapılan benzetmelere teşbih-i beliğ (güzel benzetme) denir.

“Ceylan gibi ürkek çocuk” tam bir benzetmedir.

“Ceylan çocuk” teşbihin iki unsuruyla yani benzeyen ve kendisine benzetilen unsurlarıyla yapıldığı için teşbih-i beliğ örneğidir.

Örnek:
Aylin melektir.
Arslan asker
Kömür gözlü

İstiare (Eğretileme)

Teşbihin temel öğeleriyle (benzeyen, kendisine benzetilen) yapılan söz sanatıdır. Ancak bu söz sanatı yapılırken benzetmenin bir unsuru kullanılır.

İstiare Çeşitleri Şunlardır:

1) Açık İstiare

Benzetmenin temel öğelerinden yalnızca kendisine benzetilen (kuvvetli) kullanılarak yapılan istiaredir.

Macera başlamak üzereymiş o gün
Sürecekmiş bu ateş yıllarca

Bu dizelerde aşk, “ateşe” benzetilmiştir. Ancak zayıf olan öğe, yani aşk söylenmemiştir. Kuvvetli olan (kendisine benzetilen) öğe, yani ateş söylenmiştir. İkinci dizeyi şu şekilde yeniden oluşturalım:

Yukarıdaki yeni cümle tam bir benzetmedir.

• Şakaklarıma kar mı yağdı ne var
  (Ak saç -> kar)
• Kurban olam, kurban olam
  Beşikte yatan kuzuya
  (kuzu -> çocuk, bebek)

2. Kapalı İstiare

Teşbihin temel öğelerinden yalnızca benzeyen kullanılarak yapılan istiarelerdir. Kendisine benzetilen söylenmez.

Can kafeste durmaz uçar
Dünya bir han konan göçer

Bu beyitte “can” bir kuşa benzetilmiştir; fakat kuş söylenmemiştir. Yani, benzeyen söylenmiş; kendisine benzetilen söylenmemiştir.

Can, kuşa benzetilirken, beden de kafese benzetilmiştir. Ancak beden (benzetilen – zayıf) söylenmemiştir. Kafes sözcüğüyle de açık istiare yapılmıştır.

• Kandilli yüzerken uykularda
  Mehtâbı sürükledik sularda (mehtap -> örtü)

Uyarı:Benzetmenin iki temel unsurundan yalnızca birisiyle, bir
benzerlik yerine daha çok benzerlik kurularak yapılan istiarelere “temsili istiare” denir.

Bir gemle bağlanan yağız at şaha kalkıyor

Gittikçe yükselen başı Allah’a kalkıyor

Bu dizelerde “at” Türk milletini sembolize etmektedir. Türk milleti şahlanmış bir ata benzetilmiş, bu benzerliğin çeşitli yönleri üzerinde durularak temsili istiare yapılmıştır.