TÜRK EDEBİYATINDA NAZIM TÜR VE ŞEKİLLERİ

1. İslamiyetin Kabulünden Önceki Türk Edebiyatı Nazım Türleri

Koşuk
Dörtlüklerle ve hece ölçüsü ile söylenen, doğa ve sevgi şiirleridir. Halk edebiyatındaki “koşma”nın eski şeklidir.
Koşuklar; ozan, şaman, baksı gibi adlar verilen kişilerce “kopuz” denilen saz eşliğinde söylenir.

Sagu
Bir kimsenin ölümünden duyulan üzüntüyü dile getiren şiirlerdir. Halk edebiyatında karşılığı “ağıt” , Divan edebiyatı
nda “mersiye” dir. Eski Türklerin “yuğ” adı verdikleri törenlerde söylenmiştir. Amaç ölen kişinin kahramanlıklarını, iyiliklerini vurgulamaktır. Türk edebiyatında bu türün bilinen ilk örneği Divan-ı Lûgati’t Türk’te bulunan, Alp Er Tunga sagusudur.

Günümüz Türkçesi
Alp Er Tunga öldü mü Æ Alper Tunga öldü mü?
Isız ajun kaldı mu Æ Kötü dünya kaldı mı?
Ödlek öçin aldı mu Æ Felek öcünü aldı mı?
Emdi yürek yırtılır Æ fiimdi yürekler parçalanıyor
(Alp Ertunga sagusundan)
Sagular; “flaman”, “baksı”, “kam”, “ozan” adı verilen ve aynı zamanda din adamı olan kifliler tarafından söylenirdi.Ayrıca sagular, genellikle yedi ya da sekiz heceli dörtlüklerle söylenir, belli bir düzende uyaklanır.

Destan
Tarihi kesin olarak bilinmeyen çok eski devirlerde bir milletin başından geçen savaş, göç, doğal afet gibi olayları
anlatan uzun manzum öykülerdir. Destanlar halk arasında söylene söylene günümüzdeki şekillerini almıştır.Destanlar, anonimlik özelliği taşır, zamanla değişikliğe uğrayabilir. Destan kahramanı, doğaüstü bir özellik taşır.

UYARI : Destan denilen manzum öyküleri, halk edebiyatında dörtlüklerle söylenen destan nazım türü ile karıştırmamak gerekir.

Destanlar iki türlüdür.
a. Doğal Destan
Zamanla ilk söyleyeni unutularak anonimleşen destanlardır.Destanlar, bir gerçeğe dayanmakla birlikte tarihi belgeler
değildir. Destanlarda bir olayın meydana gelişi ya da bir kahramanın yaşayışı değil, o olay ve milli kahramanın
millet vicdanında bıraktığı etkiler anlatılır.
Dünya edebiyatının en ünlü doğal destanlarından bazıları
fiinto (Japon)
İgor (Rus)
Chanson de Roland (Fransız)
Nibelungen (Alman)
İlyada ve Odysseia (Yunan)
fiehnâme (İran)
Kalavela (Fin)
Ramayana (Hint)
Gılgamış (Sümer)
La Cid (İspanyol)
Boewulf (İngiliz)

Türk Edebiyatındaki Doğal Destanlar
I. Saka Türkleri
1. Alp Er Turga Destanı
2. fiu Destanı
II. Hun Türkleri
Oğuz Kağan Destanı
III. Göktürkler
1. Bozkurt Destanı
2. Ergenekon Destanı
IV. Uygarlar
1. Türeyiş Destanı
2. Göç Destanı

UYARI : Destanlarla ilgili olarak İslamiyetten Önceki Türk Edebiyatı konusu işlenirken geniş bilgi verilecektir.

b. Yapma Destan
Bilinen bir olayın bir ozan tarafından destan biçiminde işlenmesiyle oluşan ürünlerdir.Dünya edebiyatının yapma destalarından bazıları şunlardır:
Çılgın Orlando (Ariasto – İtalyan)
Kurtarılmış Kudüs (Tasso – İtalyan)
Kaybolmuş Cennet (Milton – İngiliz)
İlahi Komedya (Dante – İtalyan)
Henriade (Voltaire – Fransız)

Türk Edebiyatındaki yapma destanlardan bazıları şunlardır:
Üç fiehitler Destanı – Yedi Memetler (Fazıl Hüsnü Dağlarca) Sakarya Meydan Savaşı (Ceyhun Atuf Kansu) Genç Osman Destanı (Kayıkçı Kul Mustafa)