Türk İslam Devletleri

1. Tolunoğulları (688-905)

•  Mısır’da kurulan ilk Müslüman-Türk devletidir.
• Kurucusu aslen Türk olan Tolunoğlu Ahmet’tir.
• Tolunoğlu Ahmet, 688 yılında Mısır’a vali olarak atandıktan sonra, Abbasi halifesi ile anlaşmazlığa düştü ve emrindeki Türk askerlerine dayanarak Fustat merkez olmak üzere bağımsızlığını ilan etti.
• Tolunoğlu Ahmet, 16 yıl kadar süren hükümdarlığı sırasında Suriye, Lübnan, Filistin ve Bingazi’yi ele geçirerek güçlü bir devlet kurdu. Tolunoğlu Ahmet’in ölümünden sonra halifenin ordusu başkent Fusfat’ı ele geçirdi. Böylece Tolunoğullarının Mısır’daki egemenliğine, 905 yılında Abbasiler son verdi.
• Yöneticileri Türk halkı Türk olmayan Tolunoğulları devleti, Mısır’da bin yıllık Türk egemenliğinin öncüsü oldu.
• Tolunoğulları döneminde Mısır, güzel sanatlarda ve mimaride altın çağını yaşamıştır. Ulu Camii, Tolunoğlu Ahmet Camisi gibi yapıtlar bu devletin önemli mimari eserleridir.

2.İhşiditer (Akşitler) (935-969)

•  Mısır’da kurulan ikinci Müslüman-Türk devletidir. Muhammed Toğaç, Ferganalı Türklerdendi.
• Abbasiler tarafından Mısır valiliğine getirilen Muhammed, Fustat’ı başkent yaparak 935 yılında bağımsızlığını ilan etti.
• ihşid “Sultanların sultanı” demektir. Muhammed Toğaç, öldükten sonra çıkan iç karışıklardan yararlanan Fatımiler, 969 yılında Mısır’ı ele geçirerek ihşidler Devleti’ne son verdiler.
• Tolunoğullarının ve ihşidlerin hükümdarları, yöneticileri ve orduları Türklerden halk ise Araplardan oluşmaktaydı.

Bu özellikleri Tolunoğulları ve ihşidlerin kısa sürede yıkılmalarında etkili olmuştur.

3.Karahanlılar (940-1212)

•  ilk Müslüman Türk devleti olan Karahanlılar, Karluk, Yağma ve Çiği! Türkleri tarafından kurulmuştur.
• Devletin başkenti Balasagun’du.
• Karahanlıların bilinen ilk hükümdarı Bilge Kül Kadir Han’dır.
• Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han Müslüman olduktan sonra Abdülkerim adını aldı.
• Abdülkerim Saltuk Buğra Han, tarihe ilk Türk-islam devletinin hükümdarı olarak geçmiştir.
• Karahanlılar, topraklarını genişletmek için Samanoğullarıyla savaştılar.
• Buğra Han Harun, Semerkant’ı alarak Samanoğullarının başkenti Buhara’yı ele geçirdi.
• Nasr Ali, Samanoğullarına son verdi.
• Maveraünnehir tamamen Karahanlılar egemenliğine girdi. Samanoğuları Devleti yıkılınca Karahanlılar. Gaznelilerle komşu durumuna geldiler.
• Karahanlıların en parlak dönemi, Yusuf Kadir Han zamanı olmuştur. Yusuf Kadir Han’ın ölümünden sonra oğulları arasında çıkan taht kavgaları sonucu ülke Doğu ve Batı Karahanlılar olarak ikiye ayrıldı.
• Doğu Karahanlıların başkenti Kaşgar, Batı Karahanlıların başkenti Semerkant oldu.
• Doğu Karahanlılarına Karahıtaylar son verdi. Batı Karahanlılar ise 1212 yılında Hazemşahlar tarafından yıkıldı.

SORU: Aşağıdakilerden hangisi Karahanlılar Devleti’nin özelliklerinden biri değildir?
A) Konuşma dilinin Arapça olması
B) Federatif bir yapıda olması
C) Orta Asya’da kurulan ilk Müslüman Türk devleti olması
D) Adını devletin başındaki sülalenin unvanından alması
E) Türk töresine uygun olarak idari bakımdan iki kısma ayrılması
2008 ÖSS
CEVAP: B, C, D ve E seçeneklerinde verilenler Karahanlıların özellikleri arasında gösterilebilir. Konuşma dilinin Arapça olması söylenemez. Zira Karahanlıların yaşadığı bölge
Türk kültürünün yoğun olarak yaşandığı bir bölgedir. Bundan dolayı konuşma dili Türkçedir.
Yanıt A

4.Gazneliler (963-1187)

• Gazneliler Devleti’ni Samanoğullarının hizmetinde çalışmış ve daha sonra Herat valiliğine atanmış olan Alp Tekin kurdu.
• Devlet adını, başkent Gazne kentinden almıştır.
• Gaznelilerin en büyük hükümdarı Sultan Mahmut (997-1030)’tur.
• Türk – İslam tarihinde sultan unvanını ilk kez kullanan hükümdar olarak bilinir.
• Sultan Mahmut, Samanoğulları topraklarını Karahanlılar ile paylaştı. Hindistan üzerine on yedi sefer düzenledi ve Kuzey Hindistan’ın indus Irmağı kıyılarına ve Pencap’a kadar ulaştı. Amacı zengin bir ülke olan Hindistan’ı ele geçirmek ve bu ülkede İslamiyet’i yaymaktı.
• Sultan Mahmut’un bu ülke üzerine düzenlediği seferlerde kazandığı başarılar ona İslam dünyasında büyük ün kazandırdı. Halife bu hizmetlerinden dolayı Gazneli Mahmut’a “Sultan” unvanını verdi.
• Gazneli Mahmut Karahanlılardan aldığı topraklarla ülkesinin sınırlarını genişletti.
• Sultan Mahmut’tan sonra yerine oğlu Mesut geçti. Onun zamanında Selçuklular Gazneliler için büyük tehlike oldular.
• Sultan Mesut 1040 yılında Selçuklularla yaptığı Dandanakan Savaşı’nı kaybetti.
• Horasan ve İran, Selçuklulara geçti. Dandanakan Savaşı, Gazneliler için bir dönüm noktası oldu. Bundan sonra zayıflamaya başlayan Gazneliler Malazgirt Zaferi’nden sonra Selçuklulara bağlandı (1071).
• Gaznelilerin çok uluslu bir yapıda olması yönetimi zorlaştırmıştır. Devlet 1187 yılında Afgan yerlileri Gurlular tarafından yıkılmıştır.