Türkçenin Anadil Olarak Dünyadaki Yeri
(Prof. Dr. Oktay Sinanoğlu)

AMAÇ

Sovyetler Birliği'nde, Ağustos 1991'deki başarısız darbe girişimini izleyen aylarda, bu devleti oluşturan cumhuriyetler sırayla bağımsızlıklarını elde edince gözlerimiz öncelikle Kafkasya ve Orta Asya'daki Türk Cumhuriyetleri'ne çevrildi. Çünkü, artık bu ülkelerle siyasi, ekonomik ve kültürel alanlarda ilişki kurarken söz konusu olan sınırlamalar büyük ölçüde ortadan kalkmıştı.

Bu nedenledir ki, bazı genel pürüzler nedeniyle doğan gecikmeler hesaba katılmazsa, artık düzenli olarak Türk Cumhuriyetleri'nin Devlet Başkanları, Başbakanları ve hükümet temsilcileri bir araya geliyor ve çeşitli alanlarda işbirliği olanakları yaratmaya çalışıyor, en azından ilişkileri geliştiriyorlar. Buna ek olarak da düzenli aralıklarla dil kongreleri düzenlenmeye başlanmış bulunmaktadır.

Bu kongrelerde ana amaç, öncelikle bir ortak alfabenin en kısa zamanda oluşturulması, Türkçenin bütün lehçelerini kapsayan geniş bir Türkçe sözlüğün hazırlanması, ortak bir dil oluşturulması için gerekli altyapı koşullarının incelenmesi ve bunların oluşturulması olarak özetlenebilir. Bu yazıda, Türkçenin çeşitli lehçe ve şiveleri ile bunları “anadil” olarak konuşan türk devletleri, özerk cumhuriyetleri ve toplulukları konu edilecek, ayrıca bu lehçe ve şivelerin yaklaşık kaç kişi tarafından konuşulduğuna, bu toplulukların ağırlıklı olarak nerelerde yaşadıklarına yer verilecektir.

TÜRKÇENİN LEHÇELERİ VE YAYILDIKLARI COĞRAFYA

Burada, (biri dışında) tüm Türk topluluklarının kendi dillerini yani Türkçenin lehçelerini ve şivelerini

anadil olarak konuştukları kabulu kesinlikle yanlış olmayacaktır. İkinci dil olarak ise, geçmişte veya

günümüzde de bağımlı bulundukları devletlerin resmi dilini konuşmaktadırlar. Bunlar içinden en

önemlileri Rusça, Çince, Farsça, Bulgarca ve Ukraynaca'dır. Kuşkusuz bu dillere ayrıca Arapça,

Yunanca ile 1960'dan sonra Türklerin işçi olarak yabancı ülkere göçü sonucu öğrendikleri diller olan

Almanca, Hollandaca Fransızca ve İngilizce de eklenebilir.

Anadolu Türkçesi: anadolu türkçesi, Türk dilleri içinde Oğuz dilleri grubunda yer alır. Toplam nüfusları 60 milyona yaklaşan ve Anadolu, Trakya, Kuzey Kıbrıs'ta (Kıbrıs'taki Türk nüfusu yaklaşık 140 bindir) yaşayan Anadolu Türkleri tarafından konuşulan bu dil, Türk lehçeleri arasında en büyük grubu oluşturur. Ayrıca bu lehçe, şu Türk azınlıklarının da ana dilini oluşturmaktadır:

Türk Azınlıklar Nüfus :

Bulgaristan Türk azınlığı 750.000

Batı Trakya Türkleri (Yunanistan) 140.000

Makedonya Türk azınlığı 66.000

Irak Türkmenleri 300.000

Başta Almanya (1.920.000) olmak üzere

Hollanda (250.000),

Fransa (240.000),

Belçika (85.000),

İngiltere (65.000)

ve Danimarka'ya (37.000)

1960'lı yılların başından itibaren göç etmiş Türkler 2.600.000

Azeri Türkçesi:

Anadolu Türkçesine yakınlığı ile bilinen Azeri Türkçesi de Oğuz dil grubundadır.

“Azeri Türkleri”nin toplam nüfusu yaklaşık 23 milyon kadardır ve Azerilerin ancak

6,5 milyon kadarı Azerbaycan Cumhuriyeti'nde yaşarken yaklaşık 16 milyon Azeri,

İran İslam Cumhuriyeti'nin kuzeyinde (Güney Azerbaycan), 330 bini Gürcistan'da

ve 110 bini Ermenistan'da yaşamaktadır.

Özbek Türkçesi:

Dilleri Karluk grubunda yer alan “Özbek Türkleri”nin büyük çoğunluğu Özbekistan

Cumhuriyeti'nde (16,2 milyon) yaşamaktadır. Başta Tacikistan (1,5 milyon) olmak

üzere Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Afganistan'da yaklaşık 3 milyon Özbek

bulunmaktadır.

Kazak Türkçesi:

Kazakça, Türk dillerinin Kıpçak grubunda yer alır.”Kazak Türkleri”nin büyük bölümü

Kazakistan'da yaşarken, komşu cumhuriyetlerde de (özellikle Türkmenisten, Moğolistan)

Kazak azınlıklara rastlanır ve toplam nüfusları 9 milyonu aşar. Kırgız Türkçesi:

Kırgız dili, Kırgız-Kıpçak grubunda yer alır ve bu dili konuşan Kıgızların sayısı,

diğer komşu cumhuriyetlerde yaşayanlarla birlikte 4 milyonu bulur.

Türkmence:

Türkmenistan Cumhuriyeti'nde bugün 3 milyon, diğer bölgelerde de

(İran, Irak, Afganistan) yine yaklaşık 3 milyon Türkmen yaşamaktadır.

Dilleri Oğuz grubunda yer alır ve Anadolu Türkçesine çok yakın nitelikler taşır.

Tatarca:

“Tatar Türkleri”nin 2 milyonu Rusya Devleti'nin içinde (Moskova'nın yaklaşık

750 km güneydoğusunda) Tataristan Özerk Cumhuriyeti'nde

(Kazan Tatarları) yaşarken, 1,1 milyon Tatar yine Rusya içindeki

Başkurdistan Özerk Cumhuriyeti'nde, 350 bini Kazakistan'da ve 300 bini ise

Kırım Yarımadası'nda (Kırım Tatarları) yerleşmiştir. Dilleri Kıpçak grubundandır.

Başkurt Türkçesi:

Günümüzde Başkurdistan Özerk Cumhuriyeti'nde (Moskava'nın yaklaşık

1.250 km Güneydoğusu'nda 1milyon, diğer bölgelerde ise 1,6 milyon Başkurt

Türkü yaşamaktadır. Dilleri Kıpçak grubunda yer alır.

Karakalpak Türkçesi:

Dilleri Kıpçak grubunda yer alan Karakalpak Türkleri,Özbekistan'da

(Aral Gölü'nün güneyinde) Karakalpak Özerk Cmmhuriyeti'inde yaşarlar;

nüfusları 500 bin civarındadır.

Çuvaş Türkçesi:

Çuvaşistan Özerk Cumhuriyeti'nde (Moskova'nın yaklaşık

600 km güneydoğusunda, Tataristan Özerk Cumhuriyeti'nin

kuzeybatısında) 950 bin civarında Çuvaş Türkü yaşamaktadır.

Sors Türkçesi:

Kültür ve dil yönüyle Hakas ve “Altay Türkleri”ne çok yakın olan Sors

Türkleri Rusya'nın Kemerowo bölgesinde (Alma-Ata'nın yaklaşık

1.750 km kuzeydoğusunda) yaşarlar; sayıları 17.000 dolayındadır.

Altay Türkçesi:

Altay (Oyrat) dili Kırgız-Kıpçak grubunda yer alır. Bu dili konuşan 60 bin

Altay Türkü Altay Özerk Cumhuriyeti'nde (Rusya Cumhuriyeti'nde

Kemerowo'nın güneyinde, Moğolistan sınırında) yaşarken 70 bini

ise diğer bölgelere yerleşmiştir.

Uygur Türkçesi:

Türklerin ilk yazılı eserlerinde kullanılan Uygurca,Karluk dil grubunda

yer alır. Bu lehçeyi konuşan yaklaşık 16 milyon Uygur Türkü

(bazı kaynaklara göre 20-23 milyon) günümüzde Batı Çin'de

(Doğu Türkistan'da), çok azı ise Rusya'da yaşamaktadır.

Gagavuz (Gökoğuz) Türkçesi:

Dilleri Oğuz dil grubunda yer alan dolayısıyla Anadolu Türkçesine

çok yakın olan Gagavuz Türkleri Moldavya'nın güneyinde 1991

yılında kurulan Gagavuz Özerk Cumhuriyeti'nde yaşamaktadırlar;

nüfusları yaklaşık 160 bindir. Ayrıca Balkanlar'da ve Rusya'nın çeşitli

bölgelerinde dağılmış küçük topluluklara da rastlanır. Stavropol Türkçesi:

Türkmence ve Nogay diline çok yakın olan bu dil, bölgeye göç etmiş

Türkmenler tarafından konuşulmaktadır.

Kumuk Türkçesi:

Kumuk Türkçesi Kıpçak grubundan olmakla birlikte Anadolu,

Azeri ve Karaçay dillerine yakınlık da gösterir. Toplam nüfusları

300 bin kadar olan “Kumuk Türkleri”nin yaklaşık 250 bini Dağıstan

bölgesinde (Kuzeydoğu Kafkasya'da) yaşamaktadır.

Karaçay Türkçesi:

Karaçay dili Kıpçak grubundan olup, Karaçay-Çerkes Özerk

Cumhuriyeti'nde (Gürcistan'ın 200 km kuzeyinde) yaşamakta olan

yaklaşık 160 bin Karaçaylı tarafından konuşulmaktadır.

Balkar (Malkar) Türkçesi: Dilleri hemen hemen Karaçay Türkçesi

ile aynı olan Balkar Türkleri Gürcistan'nın kuzeyinde, bu ülkeye

komşu olan Balkar Özerk Cumhuriyeti'nde yaşamaktadır;

sayıları 85 bin civarındadır.

Karaim Türkçesi:

Kıpçak dil grubuna ait Karaim dili bugün çok az Karaim Türkü

tarafından konuşulmaktadır. Bunlar, Ukrayna'nın batısı,

Litvanya ve Polanya'da yaşamaktadır.

Hakas Türkçesi:

Hakas Türkçesi Kırgız dil grubuna çok yakın olup,Hakas Özerk

Cumhuriyeti'nde yaşayan yaklaşık 80 bin Hakas

Türkü tarafından konuşulmaktadır.

Nogay Türkçesi:

Nogay Türkleri, Stavropol ve Dağıstan Bölgesi,Çeçen-İnguş

Cumhuriyeti ve de Karaçay-Çerkes bölgesinde dağınık

olarak yaşamaktadırlar. Dilleri Kıpçak grubunda yer

alan “Nogaylar”ın sayısı 75 bin dolayındadır.

Tuva Türkçesi:

Yaklaşık sayıları 220 bin tahmin edilen “Tuva Türkleri”nin 200 bini

Tannu-Tuva Halk Cumhuriyeti'nde (Moğolistan'nın kuzey

sınırına komşu bölgede) yaşamaktadır.

Yakut (Saka) Türkçesi:

Moğolcanın etkisi ile hayli değişikliğe uğrayan Yakut dili,

tahmini sayıları 400 bin olan ve büyük çoğunluğu

Yakut Özerk Cumhuriyeti'nde (Çin sınırına 1.250 km

uzaklıktaki Doğu Sibirya'da) yaşayan Yakut Türkü

tarafından konuşulmaktadır.

Kaskay Türkçesi:

Anadolu ve Azeri Türkçesine çok yakın bir Türkçe ile konuşan

Kaskay Türkleri, Hasme Türkleri ile birlikte Iran'ın güneyinde

yaşarlar; sayıları 700 bin dolayındadır.

Ahıska (Mesketi, Meşet) Türkçesi:

Dilleri Oğuz grubunda yer alan Ahıska Türkleri günümüzde dağınık

olarak Özbekistan, Kırgızistan,Azerbaycan ve Türkiye'de

yaşamaktadırlar. Sayıları 200 bin civarındadır.

SONUÇ

VI. Yüzyılın ikinci yarısından sonra kuzeye, güneye ve önemli ölçüde de batı yönüne göçe başlayan Türk kavimleri, XV. Yüzyılın ortalarında bugünkü Bulgaristan sınırına ulaştılar. 1960'lı yılların başında Orta Avrupa'ya yönelen işçi göçünü, bu göçün devamı olarak nitelendiren bazı yazarlar da görüyoruz. Bu göçler sırasında sahip olunan özgün kültür, etkilenişim içinde bulunan diğer kültürlerle zenginleşmiş,

ancak anadil olarak konuşulan Türkçe korunmuş ve böylelikle dil çok geniş kıta parçalarına yayılmıştır. Birleşmiş Milletler'in 1990 yılına ait istatistiklerine göre Türkçe, 165 milyon dolayında kişi tarafından anadil olarak konuşulmaktaydı.

Böylelikle dilimiz Çince, Hintçe, ingilizce ve ispanyolcanın arkasından en büyük (yaygın) dil karakterine sahiptir. Nüfus artışının ortalama % 1,5 olduğu varsayılırsa bu sayının artık 180 milyona yaklaşması gerekir. Çincenin, Çin ve Tayvan dışında Güneydoğu Asya ülkelerindeki Çin azınlık tarafından konuşulduğu, Hintçenin yalnızca Hint Yarımadası'nda yayıldığı düşünülürse, Türkçe, arasında yer alır. Bunlardan ingilizce, Büyük Britanya dışında, Kuzey Amerika kıtasında , Güney Afrika Cumhuriyeti'nde (ingiliz kökenliler tarafından) ve Avustralya'da anadil olarak konuşulmaktadır. ispanyolca ve ingilizce gibi dünyada geniş coğrafyaya yayılmış diller

İspanyolca, ispanya dışında Orta (ABD'nin güneyi dahil) ve Güney Amerika'da (Brezilya dışında) yayılmıştır. Türkçenin ise Rusya Federasyonu'nun Pasifik kıyılarından başlayıp, Orta Asya, Kafkasya, Anadolu ve Trakya'yı aşıp Orta ve Batı Avrupa'daki Türklerle, ayrıca az sayıda da olsa Kuzey Amerika'ya göç etmiş Türkler tarafından anadil olarak konuşulmakta olduğunu, böylelikle Afrika kıtası ve Güney Asya dışında (değişik yoğunluklarda) tüm Kuzey Yarımküre'ye yayıldığını görüyoruz.

Kaynaklar:

[1] World Fact Book 94, CIA (http).

[2] Informationen zur politischen Bildung; Die Sowjetunion 1953-1991,

Nr. 236, 3. Quartal 1992.

[3] Council of Europe (Hrsg), Sopeni,Netherland-1993; Statistisches

Bundesamt, Wiesbaden, Sopeni, Report-Turkey, Oct-1993.

[4] Türkler, “s.c.t. Listesi”, .

|» “Türkoloji Mak. – Genel” Sayfasına Dön! « |

Not: İçerik, internetten alıntılanarak derlenmiştir…