Türkiye Cumhuriyeti İnkilap Tarihine Giriş ve 20. Yüzyıl Başında Osmanlı Devleti

GENEL KAVRAMLAR

İnkılâp

• Bir devletin toplumsal kurumlarında sosyal, siyasal ekonomik ve dinî alanlarda yapılan köklü yeniliklere inkılâp denir.
• İnkılâpların başlangıcı 1789 Fransız İhtilali’ne dayanır. inkılâplar siyasal ve sosyal düzeni tamamen değiştirmeyi hedefler.

İhtilal

• İnkılâbın bir kuvvete başvurularak yapılmasıdır.

Reform

• Toplumsal alandaki sorunları düzeltmek amacıyla yapılan değişikliklerdir.
• Reform siyasal ve sosyal düzeni değiştirme niteliği taşımaz, sorunları giderir.
  Hükümet Darbesi
• Devletin disiplinli bir kuvveti tarafından yöneticileri değiştirmeye yönelik harekettir.

Türk İnkılâbının Özellikleri

1. Yenileşme ve diriliş hareketidir.
2. Millî egemenlik ve bağımsızlık mücadelesidir.
3. Dışta emperyalizm ve işgalcilere, içte saltanat ve hilafete karşıdır.
4. Zor şartlar altında doğmuştur.
5. Yeni bir kültür çevresine girilmiştir.
6. Fikri hazırlık safhası yoktur.
7. Türk inkılâbını hazırlayanlar ve uygulayanlar aynı kişilerdir.

Türk İnkilâbının Diğer İnkilâplardan Farkı

1. Diğer inkılâplar sadece içerdekilere karşı yapılmıştır.
2. Diğer inkılâpların hazırlık (fikir) safhası vardır.
3. Türk inkılâbını aynı şahıslar gerçekleştirmiştir.

Atatürk’ün İnkılâp Anlayışı

1. Devleti geri bıraktıran müesseseleri ortadan kaldırmaktır.
2. Mevcut kurumları çağdaşlaştırmaktır.

 Türk İnkilabını Hazırlayan Siyasi Gelişmeler

II. Meşrutiyet Dönemi

• II. Abdulhamid’in Mebusan Meclisi’ni kapatmasından sonra uyguladığı yönetim şeklini (istibdad) beğenmeyen meşrutiyet yanlılarının önemli bir kısmı Batı’ya kaçmak zorunda kaldı.
• II. Abdulhamid’in idaresinden memnun kalmayan ittihat ve Terakki Cemiyeti, baskı yolunu kullanarak padişahın Kanuniesasi’yi yeniden yürürlüğe koymasını sağladı (23 Temmuz 1908).
• Meşrutiyet rejimi yeniden yürürlüğe girdi. II. Meşrutiyetle padişahın anayasal hakları sınırlandırıldı, yeni siyasi partilerin kurulmasına izin verildi, hükümetin meclise karşı sorumlu olduğu kabul edildi.
• Meşrutiyete karşı 1909‘da tarihe 31 Mart adıyla geçen bir ayaklanma çıktı. Bu ayaklanmayı içinde  Mustafa Kemal’in de olduğu Harekat Ordusu bastırdı. II.Abdulhamid’inde ayaklanmada parmağı olduğu iddiasıyla padişah tahttan indirilip yerine V. Mehmet Reşat geçirildi.

II. Meşrutiyet Dönemi Fikir Akımları

• OsmanlI’da devletin birliğini sağlamak amacıyla çeşitli fikir akımları ortaya atılmıştır.
• 17.yüzyıldan itibaren başlayan ıslahat hareketleri, 19.yüzyılda yapılan Tanzimat ve Islahat hareketleri 20.yüzyılda devleti kurtarmak için bir fikir doktrini olarak ortaya çıkmıştır.

Osmanlıcılık

• Tanzimat hareketiyle ortaya atılmıştır.
• Osmanlı’da yaşayan halkın dil, din farkı gözetmeksizin siyasi ve hukuki eşitliğini amaçlamıştır.
• Bu sebeple de ilk defa Kanuniesasi ilan edilmiş ve Meclisimebusan açılmıştır. II.Mithat Paşa ve Jön Türkler bu görüşü desteklemiştir.

İslamcılık

• Dünyadaki bütün Müslümanları birleştirmeyi amaçlamıştır.
• II. Abdülhamit bu görüşün teşkilatlanmasında etkili olmuş ve faaliyetlerde bulunmuştur.

Türkçülük

Dil, edebiyat ve tarih birliği sağlayarak, bütün Türkleri birleştirmeyi amaçlamıştır. Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin, Mehmet Emin Yurdakul v.s bu görüşün savunucuları olmuştur. Türkçülük, kültürel olarak ortaya çıkmış, sonra siyasi bir ülkü hâline gelmiştir.
NOT: Osmanlı Devleti’nin son dönemdeki iktidar partisi İttihat ve Terakki ve bu partinin önde gelen ismi Enver Paşa bu akımı savunmuştur.

Batıcılık

• Batı kurumlarının tamamının kabul edilmesiyle devlet kalkındırılacaktı.
• Kaynağını Tanzimat ve Islahat hareketlerinden alır.

Adem-i Merkeziyetçilik

• Prens Sabahattin’e ait bir görüştür. Yerel yönetimlere özerklik tanınmasını savunan bu fikir akımı liberal ekonomi görüşüne sahiptir.
• Halkın desteğinin sağlanamaması
• Akımların halkın seviyesine indirgenememesi
• Fikir akımlarının birbirine karşı ortaya çıkması
• Avrupalı devletlerin engellemeleri
• iç isyanlar, siyasi buhranlar ve iç baskılar Osmanlı’daki bu düşünce akımlarının başarılı olmasını engellemiştir.

19- Yüzyıldaki Gelişmeler

Fransız İhtilali’nin Etkisiyle Balkanlar’da ve Avrupa’da Millî D evletlerin Kurulması
1. Yunanistan, 1829 Edirne Antlaşması ile
2. Sırbistan, Romanya, Karadağ, 1878 Berlin Kongresi ile
3. Bulgaristan, 1908 II. Meşrutiyet sırasında
4. Arnavutluk, 1913 I. Balkan Savaşı sonunda bağımsızlıklarını kazanmışlardır.
UYARI: Bu süreç aynı zamanda Balkan milletlerinin Osmanlı Devleti’nden kopuş sürecidir. 14. ve 15. yüzyıllarda Türk egemenliğine giren Balkan milletleri 19. ve 20.
yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nden kopmuşlardır.

Millî Birliklerin Kurulması

1. İtalya millî birliğinin kurulması (1870)
2. Almanya millî birliğinin kurulması (1871)
UYARI: Millî birliklerin ve devletin kurulması, yeni sömürgecilik anlayışlarının ve yeni blokların kurulmasına sebep olmuştur. İtalya ve Almanya millî birliklerini tamamladıktan
sonra henüz işgal edilmeyen sömürgelere saldırmışlardır. (Almanya, Alsas- Loren bölgesine, İtalya, Trablusgarp’a)

 Trablusgarp Savaşı (1911 —1912 )

• Siyasal birliğini 1870’de kuran İtalya’nın sömürgecilikte gecikmesi nedeniyle ham madde ve pazara ihtiyacı vardı.
• İtalya’nın sömürgeleştirebileceği en uygun yer Osmanlının Kuzey Afrika’daki son toprak parçası olan Trablusgarp kalmıştı. İngiltere ve Fransa İtalya’nın Almanya’nın yanına geçmesini engellemek için bu işgale destek verdiler ve İtalya Trablusgarp’ı işgale başladı.
• Osmanlı bölgeye kara yoluyla asker gönderememiş Mustafa Kemal’in de içinde bulunduğu gönüllü bir grup halkı düşmana karşı teşkilatlandırmıştır.
• Derne ve Tobruk’ta italyanlar yenilgiye uğratıldılar. Karada başarı sağlayamayan italyanlar, denizde üstünlük sağlayabilmek için Rodos ve çevresindeki adaları işgal ettiler. Osmanlı’yı barışa zorlamak üzere Çanakkale Boğazı’nı topa tuttular. Osmanlı her şeye rağmen üstün durumdayken I. Balkan Savaşı’nın başlaması üzerine İtalya ile anlaşmak zorunda kaldı.

UYARI: Osmanlı’nın Birinci Balkan Savaşı’nda yenilgiye uğrama nedenlerinden biri de kaliteli ve vatansever subayların Trablusgarp’ta oluşudur.

Uşi ( Ouchy ) Antlaşması (1912 )

– Trablusgarp ve Bingazi İtalya’nın denetimine girecek.
– Trablusgarp dinî yönden OsmanlI’ya bağlı kalacak.
– Balkan Savaşları bitene kadar Oniki Ada İtalya’da kalacak.
NOT: Geçici kaydıyla da olsa bir Avrupa devleti Batı Anadolu’yu tehdit eder durum a gelmiştir. Osmanlı Devleti Kuzey Afrika’daki son toprağını kaybetmiştir. Trablusgarp
Savaşı, Balkan Savaşı’nın başlamasına sebep olmuştur. Çünkü Balkan devletleri Osmanlı’nın güçsüzlüğünü görmüşlerdir. Balkan devletleri böylece Osmanlı’nın içine düştüğü durumdan istifade etmeye çalışmışlar ve topraklarını genişletme yoluna gitmişlerdir.
Zaten Uşi Antlaşması’nda Osmanlı Devleti’nin Oniki Ada’yı geçici olarak Italyanlara bırakması, devletin kendine ait toprakları bile koruyamadığının bir göstergesi olmuştur.

Balkan Savaşları (1912-1913)

a. I. Balkan Savaşı (1912)

Sebepleri
1. Osmanlı imparatorluğu’nun içinde bulunduğu olumsuz durum
2. Avrupalı devletlerin menfaatleri doğrultusunda Balkanları kışkırtmaları (Rusya’nın Panslavizm politikası, Avusturya’nın Balkanlara Slav hâkimiyetinin girmesini istememesi ve kendisinin yayılmak istemesi)
3. Milliyetçilik akımın etkisi (Bu aynı zamanda Fransız ihtilali’nin de sonucudur.)
4. Balkan milletlerinin birleşmeleri

• Yunanistan, Bulgaristan, Sırbistan ve Karadağ Osmanlı’ya karşı savaş açmışlardır.
• Romanya’nın etnik yapısı diğerlerinden farklı olduğundan I. Balkan Savaşı’na girmemiştir.

NOT: Osmanlı Devleti, orduda ikiliğin baş göstermesi, Trablusgarp Savaşı’nın olumsuz etkisi gibi sebeplerle

I. Balkan Savaşı’nda başarısız olmuştur.

Londra Antlaşması (30 Mayıs 1913)

1. Osmanlı Devleti’nin batı sınırı Midye – Enez çizgisi olacaktır.
2. Arnavutluğun ve adaların geleceği büyük devletlere bırakılacaktır.
3. Yunanistan; Selanik, Güney Makedonya ve Girit’i alacaktır.
4. Bulgaristan; Kavala, Dedeağaç ile birlikte bütün Trakya’yı alacaktır.
5. Sırbistan; Orta ve Kuzey Makedonya’yı alacaktır.

•  Savaş sonunda siyasi boşluğun yaşanması Bulgaristan’ın büyük oranda toprak kazanması, ikinci Balkan Savaşı’nın çıkmasına neden oldu.
• Arnavutluk, savaş sonunda bağımsızlığını kazanmıştır. (Arnavutlar, Osmanlı Devleti’nden bağımsızlığını kazanan son Balkan milletidir.)
• Londra Görüşmeleri devam ederken İstanbul’da bir hükümet darbesi oldu ve “Babıali Baskını” sonucunda ittihat ve Terakki Partisi iktidara geldi (1913). Ayrıca ilk defa Balkan Türkleri sorunu ortaya çıktı.

ÖRNEK: I. Kırım
II. Makedonya
III. Batı Trakya
Yukarıdakilerden hangilerinde yaşayan Türkler Balkan Savaşlarından sonra azmhk statüsüne girmişlerdir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III
2007 ÖSS
ÇÖZÜM: Makedonya ve Batı Trakya Türklüğü Balkan Savaşları’nın ardından azınlık konumuna düşmüştür.
Yanıt E

II. Balkan Savaşı (1913)

Sebepleri
1. Bulgaristan’ın geniş topraklar kazanması
2. Balkanlarda ortaya çıkan siyasi boşluğun doldurulmak istenmesi

• Osmanlı Devleti II. Balkan Savaşı’ndan yararlanarak Edirne ve Kırklareli’ni geri almıştır.
• Bulgaristan, diğer Balkanlı ulusların daha fazla ilerlemelerine engel olmak için barış istemiştir. Yapılan antlaşmalarla, Bulgaristan I. Balkan Savaşı’nda aldığı toprakların bir kısmını komşu devletlere vermek zorunda kalmıştır.

Balkan Savaşlarını Sonlandıran Antlaşmalar

Bükreş Antlaşması (10 Ağustos 1913)

1. Bulgaristan ile diğer Balkan devletleri arasında imzalanmıştır.
2. Bulgaristan’ın elindeki topraklar diğer Balkan devletleri tarafından paylaşılmıştır.

İstanbul Antlaşması (29 Eylül 1913)

Bulgaristan ile Osmanlı Devleti arasında yapılmıştır.
Antlaşmaya göre;
1. Meriç Nehri sınır olacaktı.
2. Edirne ve çevresi OsmanlI’ya verilecekti.
3. Bulgaristan’daki Türklerin hakları garanti altına alınacaktı.
4. isteyenler dört yıl içinde göç edebileceklerdi.

Atina Antlaşması (14 Kasım 1913)

Yunanistan ile Osmanlı Devleti arasında imzalanmıştır.
Buna göre;
1. Atina ve Girit Yunanistan’a bırakılmıştır.
2. Yunanistan’da yaşayan Türklerin hakları garanti altına alınmıştır.

İstanbul Antlaşması (13 M art 1914)

1. Sırbistan ile Osmanlı Devleti arasında yapılmış.
2. Sırbistan’daki Türklerin hakları garanti altına alınmıştır.
UYARI: Antlaşmalardan sonra günümüze kadar devam eden Balkan Türkleri sorunu doğmuştur. O günden bugüne göçm en hareketleri devam etmiştir. Bunun sonucunda
ekonomik, sosyal ve siyasi sorunlar ortaya çıkmıştır.

II. Balkan Savaşı’nın Sonuçları

1. Balkanlarda kalan Türk azınlığın hak ve hürriyetleri garanti altına alınmıştır.
2. Balkanların siyasi haritasında önemli değişiklikler olmuştur.
3. Balkan Savaşları’ndaki başarısızlık Osmanlı ordusunda yeni düzenlemeleri gündeme getirmiştir.
4. Osmanlı Devleti’nin sosyal ve ekonomik çöküşü hızlanmıştır.
5. Bulgaristan ile Balkan devletleri ve Rusya’nın arası açılmıştır. Bulgaristan, Avusturya’ya ve Osmanlı Devleti’ne yakınlaşmıştır.
UYARI: Balkan Savaşları, Avrupa devletlerini de etkilemiş, bloklar arasındaki gerginliği arttırmış, silahlanma yarışı hızlanmıştır.