Uçlarda Hayat ve Beylikler

• Kösedağ Savaşı sonucunda Türkiye Selçukluları’nın Moğol hâkimiyetine girmesi üzerine, sınırlara yerleştirilmiş olan Türkmen aşiretleri (Uç Beyleri) bağımsız beylikler kurmuştur.
• Anadolu’da Moğol egemenliğinin zayıflamasıyla XII. yüzyılın sonlarına doğru irili ufaklı birçok Türk beylikleri kurulmuştur. Bu beylikler Anadolu’yu Türkleştirip imar etmişlerdir. Daha sonra Osmanlı Devleti, Anadolu Türk siyasi birliği ikinci defa sağlamıştır.

SORU: XIII. yüzyıl sonlarında Anadolu’da Moğol baskısının azalması ve Selçuklu Devleti’nin otoritesinin zayıflaması aşağıdakilerden hangisine ortam hazırlamıştır?
A) Haçlı seferlerinin başlamasına
B) Oğuzların Anadolu’ya gelmesine
C) Bizans imparatorluğu’nda taht kavgaları çıkmasına
D) Altın Ordu Devleti’nin parçalanmasına
E) Uçlara yerleştirilen Türkmen beylerinin beylikler kurmasına
2006 ÖSS
ÇÖZÜM: XIII. yüzyıl sonlarında Anadolu’da Moğol baskısının azalması ve Anadolu Selçuklu Devleti’nin otoritesinin zayıflaması Uclara yerleştirilen Türkmen beylerinin beylik kurmasına neden olmuştur.
Yanıt E

Beyliklerin Genel Özellikleri

1. Beyliklerin birçoğu Yıldırım Beyazıd döneminde Osmanlı egemenliğine girmiştir.
2. Anadolu beylikleri, Türkiye Selçuklu Devleti dağıldıktan sonra Moğollara vergi ödediler.
3. Karadeniz’de kurulan tek beylik Candaroğullarıdır.
4. Bu beylikler Batı Anadolu’nun Türkleşmesinde çok büyük rol oynamışlardır.

1. Aydınoğulları(1308—1426)

•  Selçuk, Tire ve çevresinde kurulmuştur. Kurucusu Aydınoğlu Mehmet Bey’dir.
• Beyliğe II. Murat son vermiştir.
• Denizcilik alanında ilerlemişlerdir.

2. Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) (1291-1461)

•  Kastamonu, Sinop ve çevresinde kurulmuştur. Kurucusu Şemseddin Yaman Candar Bey’dir.
• Fatih Sultan Mehmet tarafından ortadan kaldırılmıştır.

3. Dulkadiroğulları (1339 —1515)

•  Maraş, Elbistan ve çevresinde kurulmuştur.
• Yavuz Sultan Selim döneminde Turnadağ Savaşı ile Osmanlı egemenliğine girmiştir.

4. Germiyanoğulları (1299-1429)

• Kütahya, Tavşanlı ve Emet civarında Yakup Bey tarafından kurulmuştur.
• Yıldırım Bayezıt beyliğe son vermişse de Ankara Savaşı’ndan sonra yeniden kurulan beylik daha sonra vasiyet yoluyla Osmanlı Devleti’ne katılmıştır.

5. Hamitoğulları (1300 —1423)

•  Antalya ve çevresinde Dündar Bey tarafından kurulmuştur.
• II. Murat tarafından Osmanlı Devleti’ne bağlanmıştır.

6. Karamanoğulları (1257 —1483)

•  Konya civarında Karaman merkez olmak üzere kurulmuştur.
• Osmanlı Devleti’ne en çok direnen beyliktir. Kendilerini Türkiye Selçuklu Devleti’nin mirasçısı olarak saymışlardır.
• II. Beyazıd döneminde kesin olarak Osmanlı egemenliğine girmiştir.
• Türkçeyi resmî dil olarak kabul etmişlerdir.

7. Karesioğulları (1304 —1360)

•  Balıkesir, Susurluk, Edremit ve Bergama çevresinde Karesi Bey tarafından kurulmuştur.
• Denizci bir beyliktir.
• Orhan Bey döneminde Osmanlı Devleti’ne bağlanmıştır.
• Bu beyliğin alınmasıyla Osmanlı donanmasının çekirdeği oluşturulmuş, Osmanlı Devleti’nde denizcilik faaliyetleri başlamış ve Rumeli’ye geçişe zemin halzırlanmıştır.

8. Menteşeoğu

• Fethiye, Söke sahillerinden Denizli’ye kadar uzanan o topraklarda kurulmuştur.
• Kurucusu Menteşe Bey’dir.
• II. Murat tarafından Osmanlı Devleti’ne bağlanmıştır.

9. RamazanoğuJlart (1378 -1638)

• Adana-Mersin yöresinde kurulmuştur.
• Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferi sırasında Osmanlı Devleti’ne bağlanmıştır.
• Osmanlı Devleti tarafından egemenlik altına alınan en son Anadolu Türk beyliğidir.

10. Saruhanoğullart (1300 -1413) 

• Saruhan Bey tarafından Manisa ve çevresinde kurulmuştur.
• Fetret Devri’nden sonra Osmanlı egemenliği altına alınan ilk beyliktir.

11. Eretna Beyliği (1308 -1398)

•  Sivas, Kayseri ve Tokat yöresinde kurulmuştur. Yıldırım Bayezıt tarafından Osmanlı Devleti’ne bağlanmıştır.
• Ankara Savaşı’ndan sonra yeniden kurulmamıştır.

Anadolu ’da Kurulan Diğer Beylikler:

Taceddinoğulları: Ordu ve Bafra yöresinde
Pervaneoğulları: Sinop ve yöresinde
Eşrefoğulları: Seydişehir ve Beyşehir yöresinde
Sahip Ataoğulları: Afyon ve yöresinde
inançoğulları: Denizli uç çevresinde kurulmuşlardır.

Anadolu Selçuklular ve Beylikler Dönemi Türk Denizciliği

•  Anadolu’nun etrafı denizlerle çevrili olduğu için Türkler Anadolu’yu fethettikten sonra, ülkenin savunması ve ticaretin canlandırılması amacıyla denizciliğe önem vermişlerdir.
•  Türk tarihinde ilk donanma Çaka Bey tarafından kurulmuştur.Çaka Bey Anadolu’nun fethi sırasında İzmir’i alarak burada bir beylik kurmuştur.
• Türkiye Selçuklu sultanları Sinop ve Alanya’da tersane kurmuşlardır, donanma oluşturmuşlardır. Diğer taraftan Antalya ve Suğdak limanlarının alınması da Akdeniz ve Karadeniz ticaretinin gelişmesi açısından önemlidir.
• Anadolu Türk Beylikleri Döneminde de önemli denizciler yetişmiştir. Aydınoğullarından Umur Bey pekçok Ege adasını ele geçirmiş, Mora’ya sefer düzenlemiştir. Menteşeoğulları’ndan Mesut Bey de önemli bir Türk denizcisiydi. Bunlardan başka Karesioğulları, Pervaneoğulları ve Saruhanoğulları da denizcilikte ilerlemişlerdir.