Türkiyede İklim Elemanları

1. Sıcaklık

• Ülkemizde sıcaklık güneyden kuzeye (enlem), kıyılardan iç kısımlara (denizellik–karasallık) ve batıdan doğuya (yükselti) değişir.

a. Yıllık Gerçek Sıcaklık Ortalamaları

Haritaya göre;
– Türkiye’de sıcaklık ortalamaları 4°C ile 20°C arasında değişmektedir. Yükseltinin arttığı Doğu Anadolu’nun bazı yerlerinde sıcaklıklar 4°C’nin altına inmiştir.
– Denizlerin ılıtıcı etkisiyle kıyılar aynı enlemdeki iç kesimlerden daha sıcaktır.
– En yüksek ortalamalara Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerimizde rastlanır.
– En düşük ortalamalar Doğu Anadolunun yüksek kesimlerinde görülür.
– Yükseltiye bağlı olarak sıcaklık doğuya doğru azalmaktadır.
– Kıyılarımızdaki sıcaklıklar enleme uygunluk gösterir.Güneyden kuzeye azalır.

b. Yıllık indirgenmiş Ortalama Sıcaklıklar

– En yüksek değerler güney en düşük değerler kuzey kesimlerdedir.
– Karasallığın ve enlemin etkisiyle en yüksek değerler Güneydoğu Anadoludadır.
– Enlem ve karasallığın etkisiyle en düşük değerler kuzeydoğu Anadoludadır.
– Kıyılarda sıcaklık genel olarak enleme uyumludur.

c. Temmuz Ayı İndirgenmiş Sıcaklık Ortalamaları

• Denizlerin geç ısınmasına bağlı olarak kıyılarımızdaki en yüksek sıcaklıklar Ağustosta ölçülürken, karalar çabuk ısındığı için en yüksek sıcaklıklar Temmuz ayında ölçülmüştür.

Haritaya göre;
– En düşük sıcaklıklara kuzey kıyılarımızda rastlanır.(enlem–nemlilik)
– En yüksek sıcaklıklara Güneydoğu Anadolu bölgemizde rastlanır. (enlem–karasallık)
– İç kısımlarda ısınma daha fazladır. (karasallık)
– Genel olarak sıcaklık ortalamaları yüksektir. (orta kuşakta yer alması, yaz mevsimi yaşanması)
– Türkiye’nin her yeri ısındığından kıyılarla iç kısımlar arasında fark azdır.

d. Ocak Ayı İndirgenmiş Sıcaklık Ortalamaları

• Ülkemizin genelinde en düşük sıcaklıklar bu ayda ölçülürken kıyı kesimlerimizde denizlerin geç soğumasına bağlı olarak en soğuk ay fiubat’tır. Kıyılar ile Güneydoğu Anadolu haricindeki yerlerde sıcaklıklar 0°C’nin altındadır.

Haritaya göre;
– Kıyıdan iç kesimlere doğru sıcaklıklar azalır.
– En düşük sıcaklık değerlerine Kuzeydoğu Anadoluda rastlanır. (Sibirya YB)(enlem–karasallık)
– En yüksek sıcaklık değerlerine Akdeniz kıyılarında rastlanır. (enlem–denizellik)
– Kıyılarla iç kısımlar arasında sıcaklık farkı artmıştır.

e. Yıllık sıcaklık farklarının dağılışı

Haritaya göre;
– Sıcaklık farkları her yerde fazladır. (Orta kuşakta yer aldığı için)
– Kıyıdan uzaklaştıkça sıcaklık farkları artar.
– En yüksek sıcaklık farkı Doğu Anadolu’dadır. Bunun nedeni yükselti, karasallık ve kış sıcaklık değerlerinin düşük olmasıdır.
– En düşük sıcaklık farkı ise kıyı bölgelerimizde görülür.Bunun nedeni nemliliktir. En az doğu Karadeniz kıyılarındadır. (Bulutlu gün sayısı fazla)

2. Basınç ve rüzgarlar

• Türkiye’de, orta kuşakta yer alması üç tarafının denizlerle çevrili olması ve yerşekillerinin çeşitlilik göstermesi nedeniye hem mevsimlik hemde günlük basınç değişimleri yaşanır.
• Ülkemiz orta kuşakta bulunduğu için genelde gezici basınç sistemlerinin etkisindedir. Bu basınç sistemlerininde izlediği yol genel olarak batıdan doğuya doğrudur. Bunun nedeni ülkemizin Batı Rüzgarlarının etki sahasında bulunmasıdır.

Ülkemizde etkili olan basınç merkezleri

– İzlanda alçak basıncı: Merkezi kuzey Avrupada bulunan izlanda adasıdır. Ülkemizde kışın Akdeniz iklim bölgesinde etkili olur. Etkili olduğu dönemde hava ılık ve yağışlıdır. Dinamik kökenlidir.
– Basra alçak basıncı: Basra Körfezi çevresi merkezidir.Yazın G. Doğu Anadolu’da etkili olur. Etkili olduğu dönemlerde sıcaklık ortalamaları artar. Yağış ve bulutluluk azalır. Termik kökenlidir.
– Doğu Akdeniz alçak basıncı: Kışın güney kıyılarımızda etkili olur. Termik kökenlidir.
– Doğu Karadeniz alçak basıncı: Kışın Karadeniz kıyılarında etkili olur. Termik kökenlidir.
Sibirya yüksek basıncı: Orta ve Kuzey Asya merkezli olan bu basınç merkezi ülkemizde kışın etkili olur. Kışın etkili olduğu dönemlerde ülkemiz sıcaklıkları aşırı derecede düşer. Sibirya Y.B alanını genişleterek tüm yurdumuzu etkisine alabilir. Kuru ve dondurucu soğuklar yaşanır. Termik kökenlidir.
Asor yüksek basıncı: Merkezi İspanya’nın Asor adaları çevresidir. Bu basınç kuşağı ülkemizde tüm yıl etkili olurken en kuvvetli etkiyi kışın gösterir ve Sibirya Y.B ile birleşerek kışların soğuk geçmesine neden olur. Ülkemizde yazların kurak geçmesinin sebebidir. Dinamik kökenlidir.
Kuzey Afrika yüksek basıncı: Yazın etkili olur. Türkiye’nin büyük kısmında yazların sıcak ve kurak geçmesine yol açar.

UYARI: Ülkemizde kış mevsiminde İzlanda alçak basıncı ile Sibirya yüksek basıncı birlikte etkili olduğunda (10 – 15 gün) hava sıcaklıkları aşırı düşer ve şiddetli kar yağışı görülür.

Ülkemizde etkili olan yerel rüzgarlar

– Karayel, Yıldız ve Poyraz ülkemizde sıcaklıkları düşürürken Keşişleme, Kıble ve Lodos ülkemizde sıcaklıkları arttırıcı etkide bulunurlar. (Enlem)
– Güneydoğu Anadolu’nun yazın en sıcak bölge olmasındaki en önemli etken çöl üzerinden gelen Samyeli rüzgarıdır.
– Lodos ve Poyraz hızlarını arttırdıkları dönemlerde boğazlarda deniz trafiğini olumsuz etkilerler.
– Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağlarında ilkbahar aylarında fhön tipi rüzgarlar görülür. Sıcak ve kurutucu özellik taşırlar.
– Yaz mevsiminde kıyılarda ve dağlık alanlarda meltem rüzgarları görülür.

3. Nem ve yağış

• Ülkemizde nem ve yağış özellikleri bölgeler arasında farklılıklar gösterir. Bu farklılıklarda;

– Denize olan uzaklık
– Yerşekilleri (yükselti ve dağların uzanışı)
– Rüzgarlar ve hava kütlelerinin hareketleri gibi faktörler etkili olmaktadır.

• Ülkemizde yağış ortalaması genel olarak 600 mm civarındadır. Yağış miktarı kıyı bölgelerimizden içerilere doğru gidildikçe genel olarak azalmaktadır.
• Yağışın fazla olduğu yerler: Doğu ve Batı Karadeniz kıyıları, Menteşe yöresi, Batı Toroslar ve Nur Dağı çevresidir.
• Türkiye’de en fazla yağış 2400 mm’yi aşan değerlerle Rize çevresinde görülür.
• Yağışın az olduğu yerler: İç Anadolu’da Tuz Gölü çevresi, Doğu Anadolu’nun alçak kesimleri (Iğdır) ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinin güneyidir. En az yağışlara ülkemizde
• 300 mm’nin altındaki değerlerle Tuz Gölü çevresinde rastlanır.