Türkiye’nin Akarsuları

Ülkemizin yüzey şekillerinin oluşumunda en etkili dış kuvvet akarsulardır.

a. Akarsularımızın Genel Özellikleri

• 
  Akımları (debileri) düşüktür. (yağış azlığı) 
  
• Rejimleri düzensizdir. (yarı kurak iklimler)
• 
  Denge profilleri oluşmamıştır (Türkiye arazinin genç oluşumlu olması nedeniyle).
• 
  Ulaşıma elverişsizdirler. (vadileri dar ve derin)
• Arazinin engebeli yatak eğimlerinin fazla olması nedeniyle hızlı akışlıdırlar.

Bu nedenle;
– Elektirik enerjisi üretim potansiyelleri yüksektir.
– Erozyona neden olurlar. Bol alüvyon taşırlar, genellikle döküldükleri yerlerde deltalar oluşturmuşlardır.
Yararlanma

• Rejimleri düzensiz olduğundan içme suyu elde etmede, sulama suyu sağlamada ve enerji üretiminde yıl boyunca yararlanmak için barajlar yapma zorunludur.

ÖRNEK: Akarsulardan,
I. Ulaşım
II. Turizm
III. Enerji üretimi
IV. Sulama ve kullanma suyu sağlama alanlarında yararlanılabilir.
Türkiye’de akarsulardan bu alanların en çok hangilerinde yararlanılmaktadır?
A) I ve II B) I ve III C) I ve IV D) II ve III E) III ve IV
1991 ÖSS
ÇÖZÜM: Türkiye’deki akarsular, çok bol su taşımazlar. Rejimleri düzenli değildir. Bu nedenle ulaşıma uygun değildirler ve turizm açısından yararlanılamaz. Türkiye çok engebeli
bir ülke olduğu için akarsular hızlı akarlar. Bunlardan enerji ürtimi mümkündür. Bu nedenle barajlar yapılmış; bu barajlarda hem elektrik enerjisi elde edilmekte, hem de sulama ve kullanma suyu sağlamaktadır.
Yanıt E

ÖRNEK: “Türkiye’de akarsular, saniyede akıttıkları toplam su miktarı bakımından fazla zengin sayılmaz. Ancak enerji potansiyeli bakımından oldukça zengindir.
Bu durum aşağıdakilerden hangisine kanıt olabilir?
A) Akarsu rejimlerinin düzensizliğine
B) Akarsu havazlarının geniş olduğuna
C) Akarsuların kar suyuyla beslendiğine
D) Akarsu yataklarında eğimin fazla olduğuna
E) Akarsuların sık sık yatak değiştirdiğine
1985 ÖYS

ÇÖZÜM: Toplam su miktarı bakımından fazla zengin olmadıkları halde, akarsularımızın enerji potansiyeli bakımından zengin olmasının, yatak eğimlerinin fazla olmasının sonucudur.
Fazla eğim, akarsuyun akış hızını artırır, bu da enerji potansiyelini arttırır.
Yanıt D

b. Akarsu Rejimleri

1. Akdeniz Akarsu Rejimi: Akdeniz, Ege ve Marmara Bölgesi akarsularında görülür. Karstik kaynaklarla beslenenlerin dışındaki akarsular yazın kuruyacak kadar çekilirler.
Kışın akımları yükselir, yazın düşer.
2. Karadeniz Akarsu Rejimi: Doğu Karadeniz bölümünde yüksek dağların kuzey yamaçlarından doğan akarsularda görülür. Kışın seviyeleri biraz alçalır. (Kar yağışları nedeniyle) ilkbaharda kabarır (yağışlar ve kar erimeleri nedeniyle).
3. İç Bölgelerin Akarsu Rejimi: İlkbahar yağışları ve kar erimesi nedeniyle en büyük kabartıyı ilkbaharda gösterirler.
Kuzeydoğu Anadolu’dakiler kar erimelerinin gecikmesi nedeniyle ilkbahar sonlarında kabarmaya başlarlar.
En az suyu yağışın kar şeklinde düştüğü kış mevsiminde taşırlar.
4. Karma Akarsu Rejimi: Farklı beslenme yörelerinden gelen kolların katıldığı akarsularda görülür. Su seviyeleri yıl içinde, birden çok çekilme ve kabarma gösterirler. Örnek: Kızılırmak, Seyhan, Dicle, Fırat gibi…

c. Akarsu Havzaları

• Yerşekillerinde çanaklaşma özelliği görülen İç Anadolu Bölgesi’nin güney kesimleri (Konya çevresi) Van Gölü çevresi ile Hazar Havzası kapalı havza durumundadır.
• Karadeniz, Marmara, Ege, Akdeniz ve Basra Körfezi havzaları ise açık havzaları oluştururlar.

d. Başlıca Akarsularımız

1. Karadeniz’e dökülenler: Çoruh, Yeşilırmak, Yenice (Filyos), Sakarya, Kızılırmak, Devrek Çayı
2. Marmara’ya dökülenler: Susurluk ve Nilüfer Çayı
3. Ege denizine dökülenler: Meriç ve kolu Ergene, Bakırçay, Gediz, Küçük ve Büyük Menderes
4. Akdeniz’e dökülenler: Dalaman, aksu, Manavgat,Göksu, Tarsus Çayı, Seyhan, Ceyhan, Asi
5. Basra Körfezi’ne dökülenler: Fırat, Dicle
6. Hazar Denizi’ne dökülenler: Aras, Kura (kapalı havza)

ÖRNEK: Türkiye’de Van Gölü çevresinde ve Konya Ovasında olduğu gibi suları denize ulaşamayan kapalı havzalar vardır.
Bu tür havzaların oluşması aşağıdakilerden hangisi ile ilgilidir?
A) Denizden uzak olması
B) Eğim fazlalığı
C) Yağış düzeni
D) Yerşekillerinin oluşumu
E) Coğrafi konum
1990 ÖYS

ÇÖZÜM: Verilen seçenekler arasında yerşekillerinin oluşumu uygun yanıt olacaktır. Etrafı yüksek dağlarla çevrili olan bölgeler sularını denize boşaltamazlar. Buralar kapalı havzaları
meydana getirirler.
Yanıt D