Türkiye’nin Su Dağılımı

Türkiye’nin Denizleri ve Kıyıları

Karadeniz

• 3. jeolojik zaman sonu, 4. jeolojik zaman başlarında eski bir göl çanağının çökmesi ve Akdeniz sularının dolmasıyla oluşmuştur. Yüzey sularında sıcaklık kışın 7–8°C’ye düşerken yazın 22–23°C civarındadır. Akarsuların getirdiği bol tatlı su, yağış fazlalığı ve buharlaşma azlığı nedeniyle tuzluluk ortalama ‰ 18’dir. Su seviyesi 30–40 cm yüksektir. Yoğunluğu az, fazla sularını üstten Marmara’ya oradan Ege’ye akıtır.

ÖRNEK:Karadeniz’de 200 metrenin altındaki derinliklerde balık yaşamasını engelleyen etken aşağıdakilerden hangisidir?
A) Derin sularda sıcaklığın düşük olması
B) Derinlerde kükürtlü hidrojen gazının olması
C) Deniz dibinde engebelerin az olması
D) fielf alanının dar olması
E) Derinlerde tuzluluğun artması
1991 ÖYS

ÇÖZÜM:Karadeniz’in tabanında H2S(kükürtlü hidrojen) gazı salgılayan tortul tabakalar vardır. Bu gaz canlıların yaşamasını engeller. Bu yüzden ancak yüzeyden 200 metre derinliğe kadar balık yaşayabilir. Daha derinlerde balık yoktur.
Yanıt B

• 0–200 metre arası oksijen bolluğu nedeniyle serin suları balıkların üremesine uygun ortam oluşturur. 200 metre derinlikten sonra zehirli kükürtlü hidrojen gazı oluştuğundan balıklar yaşayamaz.
• Ülkemiz kuzeyinde dağların doğu–batı doğrultusunda uzanması nedeniyle Karadeniz kıyıları boyuna kıyı tipindedir.
• Çoğu yerde dik yalıyarlar (falezler) yer alır. Şelf alanı (kıta sahanlığı) dar, girinti ve çıkıntılar az, Sinop hariç doğal limanı yoktur.

Marmara Denizi

• Karadeniz ve Ege Denizi’ni birbirine bağlayan bir iç denizdir.
• Eski bir göl çanağının 4. jeolojik zaman başlarında çökmesiyle oluşmuştur. Yüzey sularında tuzluluk ‰ 22 (Karadeniz sularının üst akıntı yoluyla karışması nedeniyle), derinlerde ‰ 30 civarındadır (Ege’nin tuzlu sularının alt akıntı yoluyla karışması nedeniyle). Kıyıları kuzeyde düz ve alçak, güneyde girintili–çıkıntılıdır.

Boğazlar

• İki akarsu vadisinin 4. jeolojik zaman başlarında çökmesiyle oluşmuştur. Kıyıları Ria tipidir.

Ege Denizi

• Dağlık Egeid karasının 4. jeolojik zaman başlarında çökmesi ve Akdeniz’in sularının altında kalmasıyla oluşmuştur.
• Dağlık alanın yüksek yerleri adaları oluşturmuştur.
• Sularının özelliği Akdenize benzer Güneyden Kuzeye sıcaklığı ve tuzluluğu bir miktar azalır (enlemin etkisi). Kıyıları enine kıyı tipidir (dağların dik uzanması nedeniyle).
• Girinti ve çıkıntılar çok, kıta şelfi ve kumsallar geniştir.

Akdeniz

• Kıtalar arası eski bir iç denizdir. Beslenme kaynaklarının azlığı ve buharlaşmanın fazlalığı nedeniyle yüzey sularında tuzluluk ‰ 39’dur. Sıcaklık ise kışın 16–17•C yazın 27–28°C’dir. Dağların batı–doğu doğrultusunda uzanışı nedeniyle boyuna kıyı özelliği görülür. Çoğu yerde dik ve yarıyarlı (falezli)dir.

ÖRNEK: Türkiye’nin Ege kıyılarının Akdeniz ve Karadeniz kıyılarından uzun olmasında aşağıdakilerden hangisinin etkisi vardır?
A) Ege kıyılarının epirojenik olaylar sonucunda oluşması
B) Dağların kıyıya dik gelmesi
C) Kıyıya yakın adaların çok olması
D)Şelf alanının geniş olması
E) Akarsu ağızlarında oluşan birikinti ovalarının geniş
yer kaplaması
1998 ÖYS

ÇÖZÜM: Boyuna kıyılarda girinti çıkıntı az, enine kıyılarda dağlar kıyıya dik uzandığından girinti çıkıntı çok, kıyı uzundur.
Yanıt B