Türkiye'nin Yer Şekilleri

Türkiye’nin Yer Şekilleri

3. jeolojik zamanda oluşan Alp–Himalaya kıvrımlı dağlar kuşağı üzerinde bulunan Türkiye’de yerşekillerinin genel durumu ve dağılışlarında görülen özellikler şöyledir:

1. Türkiye yüksek bir ülkedir. Ortalama yükseltisi 1131 metredir (Anadolu’da 1162 m, Trakya’da 180 m). Topraklarının çeşitli yükseltilere göre dağılışı şöyledir:
Yükselti Basamağı Ülke topraklarındaki payı

0–500 % 17,5
501 – 1000 % 27
1001 – 1500 % 30
1501 – 2000 % 15,5
2001 m’nin üstünde % 10

Görüldüğü gibi Türkiye topraklarının % 55’i 1000 metrenin üzerinde yükseltiye sahiptir. Bu durum iklim, bitki örtüsü, nüfus dağılışı ve ekonomik etkinlikler ile yetiştirilen ürünleri etkilemektedir.
2. Türkiye’nin yerşekilleri çok çeşitlidir. nedeni: Jeolojik zamanlar içerisinde değişik iç ve dış kuvvetlerin etkisiyle oluşmasıdır.
3. Yerşekillerinin (dağlar, ovalar ve vadilerin) genel uzanışı batı–doğu doğrultuludur. Bu durum kuzeyde ve güneyde kıyı ile iç kısımlar arasında iklimde, ekonomik ve beşeri özelliklerde büyük farklılaşmaya yol açar, ulaşımı zorlaştırır. Batıda ise farklılaşmayı azaltır, ulaşımı kolaylaştırır.

4. Yerşekillerinin yükseltisi batıdan doğuya doğru artar.
Doğu Anadolu’daki ovaların yükseltisi, batıdaki çoğu dağlardan fazladır. Bu durum Batı, iç ve Doğu Anadolu arasında doğal, beşeri ve ekonomik bakımdan görülen farklılıkların temel nedeninin oluşturur.
turkiyenin_yer_sekilleri_haritasi

5. Yüksek bir ülke olmasına karşın Türkiye’de düzlükler geniş yer tutar. Bu düzlüklerin bir bölümü alüvyon veya lavların birikmesi ile oluşmuştur. Büyük kısmı ise aşınım düzlükleri (peneplen=yontukdüz) dir.
Geniş alanların aşınım ile düzleşip deniz düzeyi yakınlarına inmesinden sonra üçüncü zaman sonları ile 4. zaman başlarında Türkiye’nin bütünüyle yükselmesi sonucu bu düzlükler çeşitli yükseltilere çıkmışlardır.

ÖRNEK: Deniz seviyesinden oldukça yüksek bir ülke olmasına rağmen Türkiye’de düzlüklerin çok yer kaplamasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Akarsuların çok fazla aşındırma yapmış olması
B) Akarsuların çok alüvyon biriktirmiş olması
C) Lavların, çukurlukları doldurmuş olması
D) Aşınma sonunda deniz seviyesine yaklaşan yüksekliklerin yeniden yükselmiş olması
E) Kapalı havzaların geniş yer tutması
1974 ÜSS

ÇÖZÜM: Aşınmış, düzleşmiş, deniz seviyesine ulaşmış alanların 4. jeolojik zaman başlarında toptan yükselmiş olması nedeniyle yüksek düzlükler geniş yer kaplamaktadır.
Yanıt D

Akarsuların yüzeyde aktığı düzlüklere, yükselti ne olursa olsun Ova denir. Türkiye ovalarının bir kısmı alçak kıyı ovalarıdır. İç bölgelerin ovaları ise batıdan doğuya doğru yükseltileri artan çöküntü ovalarıdır.
Platolar, yükseltisi ne olursa olsun, vadilerle derin yarılmış düzlüklerdir. Lav ve tüf örtülerinin, kıvrımlara uğramamış yatay tabakaların, yükselmiş peneplen yüzeylerinin derin vadilerle yarılması sonucu oluşmuş platolara Türkiye’nin her bölgesinde rastlanmaktadır (en geniş İç Anadolu).

yukselti_degisim_haritasi