Ünlem
Sevinç, üzüntü, şaşkınlık, korku gibi duyguları ve heyecanları anlatan; seslenme bildiren kelimelere ünlem denir.
Belli başlı ünlemler şunlardır:
Ünlemler seslenme ve duygu ünlemleri olarak iki başlık altında toplanabilir:
Seslenme Ünlemleri
Bre kardeşler, erenler!
Hey, dostum!
Duygu Ünlemleri
Yer aldıkları cümleye şaşma, heyecan, korku, sevgi, acıma gibi duyguları katarlar.
Ah! dişim sızlıyor! (acı)
Of! yeter artık! (bıkma)
Eyvah! Biletleri unuttum! (korku)
Aşağıdaki sözcükler sonradan ünlem olmuştur.
Konuşmada kullandığımız herhangi bir sözcük de ünlem özelliği kazanabilir. Burada vurgulama ve tonlama esastır.
Gül Hanım! Atakan Efendi! gibi
His yoğunluğu taşıyan cümleler de ünlem cümlesi olabilmektedir.
Körün istediği bir göz, Allah verdi iki göz!
Ne yazık ki elimizden bir şey gelmiyor!
Doğa taklidi (yansıma) sözcükler de ünlem değeri kazanabilir:
Serçeler hep birden uçuverdi, pırrr!
Ünlem olan bazı sözcükler adlaşıp ünlem olmaktan çıkar.
Garibanın ahı tuttu anlaşılan.
Her zamanki gibi heyheyleri üstünde.
Ünlemler, cümle dışı unsurdur. Cümle öğeleri arasında yer almazlar.
Servet, çabucak hazırlan! (sen/gizli özne)
Ooo, arabaya bak! (sen/gizli özne)
ÖRNEK: İnsanları eğitmeyi amaçlayan bu yazarın öykü ve romanlar yazarak ulaşmaya çalıştığı nokta, çağdaş uygarlığa uymayan düşünme va yaşama biçimlerini değiştirmekti.
Bu cümleyle ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
A) Fiilimsiler kullanılmıştır.
B) Birden çok sıfat tamlaması vardır.
C) Özne, birden çok sözcükten oluşmuştur.
D) Bağlaç kullanılmıştır.
E) İlgeçlere yer verilmiştir.
ÇÖZÜM: Verilen cümlede ilgeç (edat) kullanılmamıştır.
Yanıt E
ÖRNEK: Aşağıdakilerin hangisinde “ve” sözcüğü nesneleri bağlama görevleriyle kullanılmıştır?
A) Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak
Ve bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak.
B) Gözlerin, dişlerin ve ak pak gerdanınla Ne güzel komşumuzdun sen Fahriye Abla.
C) Su sesi ve kanat şakırtısından Billur bir avize Bursa’da zaman.
D) Öfkenin homurtusu geliyor dipten
Ve kadın İskilip’ten ya da Nizip’ten.
E) Geceyi ve seni düşünüyorum Duyuluyor uğursuz uzaklığı seslerin.
1992 ÖSS
ÇÖZÜM: “ve” bağlacı E’de “geceyi”, “seni” nesnelerini bağlamıştır.
Yanıt E
ÖRNEK: “ile” sözcüğü aşağıdakilerin hangisinde bağlaç görevinde kullanılmıştır?
A) Öykü ile şiirden çok keyif alıyor.
B) Öfke ile kalkan zararla oturur.
C) Ben, hesap işleriyle ilgilenmem.
D) Azimle çalıştığımı biliyorsunuz.
E) Adana’ya uçak ile gidecekmiş.
ÇÖZÜM: “ile” sözcüğü “ve” anlamı kattığında bağlaçtır. A’daki “ile” sözcüğü çıkarılıp yerine “ve” bağlacı getirilebilmektedir.
Yanıt A
[turkce_ygs_lys]