DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ

Vücudumuzun Çatısı İskeletimiz

1. Vücudumuzun Çatısı İskeletimiz Vücudumuza desteklik veren, eklemler ve kaslarla birlikte hareketimizi sağlayan iskeletimiz kemik ve kıkırdaktan meydana gelmiştir. İskeletimiz embriyonik dönemde, daha anne karnındayken oluşmaya başlar.

Yeni doğmuş bir bebekte 300 kadar kemik vardır. Daha sonra bu kemikler birbirine kaynayarak 207 ye düşer.

Kemik Çeşitleri

İnsan iskeletini oluşturan kemikler uzun, yassı ve kısa olmak üzere üç grupta incelenir.

1. Uzun Kemik

Kol ve bacaklarda bulunur. Kol kemiklerinden pazu, ön kol, dirsek, bacak kemiklerinden de uyluk, kaval, baldır kemikleri uzun kemiklerdir.

Uzun kemiklerin uçlarındaki şişkin kısma baş, iki baş arasındaki bölgeye de gövde denir.

Kemiğin yapısında kemik zarı, süngerimsi kemik, sert kemik, kıkırdak doku, kemik ilikleri ve kan damarları bulunur.

Kemiğin dış kısmında enine büyümesini ve onarımını sağlayan kemik zarı (periost)
bulunur.

Baş kısmında ince tabaka halinde sıkı (sert) kemik dokusu, ortada da süngerimsi kemik doku bulunur. Gövde kısmı ise tamamen sıkı kemik dokudan yapılmıştır. Kemiğin ortasındaki boşluğu sarı kemik iliği doldurur. Sarı ilik yağ depolar, kan hücresi üretmez.

Süngerimsi dokuda ise kırmızı kemik iliği bulunur. Kırmızı kemik iliğinde kan
hücreleri üretilir.

Kemiklerin baş kısmında kıkırdak doku bulunur. Hareket sırasında kemiklerin
aşınmasını önler, kemiğin boyuna büyümesini sağlar.

2. Yassı Kemik

Dıştan içe doğru kemik zarı (periost), sıkı ve süngerimsi kemik ile kırmızı kemik
iliğinden oluşur. Sarı ilik ve kemik kanalı yoktur.

Göğüs, kaburgalar, kalça, diz kapağı ve kafatası kemikleri yassıdır.

3. Kısa Kemik

Kısa kemiklere örnek olarak omurga, el ve ayak bilek kemiklerini verebiliriz. Yapıları
yassı kemiklere benzer.

A) Demir
C) Kalsiyum
B) Sodyum klorür
D) Potasyum

NOT:

Kemiğin yapısında %25 su, %45 tuz ve %30 organik madde bulunur. Organik
maddeler kemiğe esneklik sağlar. Ara madde yapısında protein, kalsiyum fosfat, kalsiyum karbonat, magnezyum fosfat gibi inorganik tuzlar bulunur. Kemiğin yapısında bulunan mineraller sert yapıda olmasını sağlar.

ÖRNEK SORU

Kemiklerin yapısında en bol bulunan madensel madde hangisidir?

A) Demir
B) Sodyum klorür
C) Kalsiyum
D) Potasyum

ÇÖZÜM:

Kemik dokuda kalsiyum karbonat, kalsiyum fosfat, magnezyum fosfat gibi inorganik
tuzlar bulunur. Buna göre en fazla bulunan madensel madde kalsiyumdur.

Yanıt C

ÖRNEK SORU

Aşağıdakilerden hangileri vücudumuzdaki uzun kemiklerin ortak özelliğidir?

I. Sarı ilik bulundurmaları
II. Boylarının enlerinden büyük olması
III. Birbirlerine yarı oynar eklemle bağlı olmaları

A) Yalnız I
B) II ve III
C) I ve II
D) I, II ve III
1994 FL

ÖRNEK SORU

Aşağıda bir uzun kemiğin kısımları gösterilmiştir.

Buna göre, şekilde gösterilen yapılar ile ilgili olarak,

I. Kemiğin yapısında iki çeşit kemik doku bulunur.
II. Kemik zarı, kemiğin beslenmesini sağlar.
III. Kemiğin boyca büyümesini kıkırdak doku sağlar.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) I ve II
B) I ve III
C) II ve III
D) I, II ve III

ÇÖZÜM

Kemiğin yapısında süngerimsi kemik doku ve sert kemik doku bulunur. Kemik
zarı, kemiğin beslenmesini ve onarılmasını sağlar.
Kemiğin uç kısımlarında bulunan kıkırdak doku kemiğin boyca büyümesini sağlar.

Yanıt D

ÖRNEK SORU

K, L ve M kemiklerinin tespit edilmesi için sorulan sorulara “evet (E)” ya da “hayır (H)” şeklinde verilen cevaplar tablodaki gibidir.

Buna göre, bu kemik çeşitleri ile ilgili olarak verilen aşağıdaki örneklerden hangisi doğru olur?

ÇÖZÜM:

İlik kanalı sadece uzun kemiklerde bulunur. Kan hücresi kırmızı ilikte üretilir.
Kırmızı ilik bulundurma ve mineral depolama bütün kemiklerin ortak özelliğidir.
Buna göre L uzun kemiktir. K ve M yassı ya da kısa kemik olabilir.

Yanıt C

Eklemler

Kemiklerin birleştiği yerlere eklem denir. Hareket etmede eklemin yapısı önemlidir. Eklemlerin kemiklere bağlanmasında yardımcı olan yapılara eklem bağlarıdenir. Bazı eklemlerde bulunan eklem sıvısı iki kemiğin sürtünmesini engeller.

Üç çeşit eklem vardır.

1. Oynamaz eklemler

• Kemikler birbirine çok sıkı bağlanmıştır.

• Hareket etmezler.

• Bu eklemlerde eklem sıvısı bulunmaz.

• Kafa, yüz kemikleri (alt çene kemiği
  hariç), sağrı ve kuyruk omurları örnek
  verilebilir.

2. Yarı oynar eklemler

• Hareketleri sınırlıdır.

• Bu eklemlerde eklem sıvısı az miktarda
  bulunur.

• Omurgayı oluşturan omurlar arasındaki
  eklemler yarı oynar eklemdir.

3. Oynar erdemler

• Canlılarda hareketi sağlayan eklemlerdir.

• Kol kemikleri ile bacak kemikleri arasında yer alır. Alt çene ile kafatası arasındaki eklem oynar eklemdir

• Eklemi oluşturan kemik uçları bağ dokusundan meydana gelmiş kapsülle çevrilidir. Kapsülün iç kısmındaki zar eklem sıvısı salgılayarak eklem uçlarının kaygan olmasını sağlar.
  

Kemik gelişimini etkileyen faktörler:

• Hormonlar (parathormon, kalsitonin, büyüme hormonu)

• Mineraller (kalsiyum, fosfor, potasyum)

• Dengeli beslenme (protein, D vitamini)

• Genetik faktörler

ÖRNEK SORU:

Eklem çeşitlerine şekildeki gibi örnekler veren bir öğrenci için aşağ>da
verilenlerden hangisi doğrudur?
A) 1 ve 2 yi doğru adlandırmış, 3 ü yanlış adlandırmıştır.
B) 1 ve 3 ü doğru adlandırmış, 2 yi yanlış adlandırmıştır.
C) 2 yi doğru adlandırmış, 1 ve 3 ü yanlış adlandırmıştır.
D) 1 i doğru adlandırmış, 2 ve 3 ü yanlış adlandırmıştır.

Kuyruk sokumunda oynamaz eklem, dizde oynar eklem, sırt omurları arasında
yarı oynar eklem bulunur. Buna göre, 2 yi doğru adlandırmış, 1 ve 3 ü yanlış adlandırmıştır.

Yanıt C

Yukarıdaki şemada verilen ifadelerin doğru (D) veya yanhş (Y) olduğuna karar verilerek ilerlendiğinde hangi çiçeğe ulaşılır?

ÇÖZÜM

Oynamaz eklem kemiklerin birbirine çok sıkı bağlanmasını sağlar. Oynamaz eklemde
eklem sıvısı bulunmaz. Bu eklemler hareket etmez.

Yanıt B

İskeletin Görevleri

• Vücuda desteklik sağlar.

• Kaslarla birlikte hareketi sağlar.

• Vücuda şekil verir.

• İç organları dış etkilerden korur ve bu yapıların tutunmasını sağlar.

• Kafatası kemikleri beynimizi, kaburga kemikleri kalbi ve akciğerleri korur. Kırmızı kemik iliğinde kan hücresi üretilir.

• Mineral deposu olarak iş görür.

2. İnsanda Kas Sistemi

Çeşitli organların yapısına katılan kaslar kas hücreleri ve bunların oluşturduğu
kas dokusundan ibarettir. Düz kas, çizgilikas (iskelet kası) ve kalp kası olmak
üzere üç tip kas vardır.

1. Düz Kas

• Hücreleri mekik şeklindedir.

• Hücrenin merkezinde çekirdek bulunur.

• Enine çizgilenme göstermez.

• Çalışması yavaştır.

• İstemsiz çalışır.

• Sindirim borusu, solunum, boşaltım sistemine ait kanallar, kıl diplerindeki
  kaslar, iris, göz merceğinin hareketini sağlayan kaslar düz kastır.

2. Kalp Kast

• Hücreleri dallanmış şekildedir.

• Enine çizgilenme gösterir.

• Sürekli ve istemsiz çalışır.

3. Çizgili Kas

• Hücreleri silindir şeklindedir.

• Çok sayıda çekirdek bulundurur.

• Enine çizgilenme gösterir.

• Çalışması hızlıdır.

• İstemli çalışır.

• Eklem bacaklılarda, omurgalıların iskelet kaslarında bulunur.

Kasların Çalışması

Kaslar, kasılıp gevşeme özelliğine sahiptir. Kas kasıldığında kasın boyu kısalır,
eni artar. Kas kasıldığında hacmi değişmez. Kaslar tutundukları kemikleri kasılıp gevşeyerek hareket ettirirler.

İskelet kasları çoğunlukla çiftler halinde çalışırlar. Her hareket birbirine zıt çalışan çift kaslar sayesinde meydana gelir. Bu kaslardan biri kasılırken, diğeri gevşer. Kol ve bacak hareketleri, zıt çalışan kasların faaliyeti ile gerçekleşir.

İskelet kasının kemiklere bağlandığı yerler sıkı bir bağ dokusundan yapılmıştır.
Bunlara kas kirişleri (tendonlar) denir.

Kasılıp gevşeme olayları enerji gerektiren olaylardır. Bundan dolayı kas hücrelerinde bol miktarda mitokondri bulunur.

Sena fen ve teknoloji ödevinde tablodaki ifadelerinden doğru olanların karşısına
yıldız yanlış olanların karşısına kare sembolü çizecektir.

Buna göre Sena tabloya aşağıdakilerden hangisinde verilen sembolleri çizerse ödevini doğru yapmış olur?

ÇÖZÜM

Kalp kası istemsiz çalı şır. Düz kas istemsiz, çizgili kas ise istemli çalışır. Kalp
kasının yapısı çizgili kasa, çalışması düz kasa benzer.

Yanıt C

Destek ve Hareket Sisteminin Sağlığı

Sağlıklı bir iskelet ve kas sistemine sahip olmak için;

• Dengeli ve yeterli beslenmeliyiz.

• Yaşa uygun spor yapmalıyız.

• Duruş ve oturuş biçimlerimize dikkat etmeliyiz. Dik oturmalıyız.

• Ani hareketlerden kaçınmalıyız.

• Eşya taşırken ağırlığı belimize vermemeliyiz.y Kasları çok yorucu ve zorlayıcı hareketler yapmamalıyız.

• Sivri burunlu, yüksek ve topuklu ayakkabı giymemeliyiz.

ÖRNEK SORU

Ahmet, okul merdivenlerinden koşarak inerken düşüp yaralanmıştır. Öğretmeni onu doktora götürdüğünde; doktor aşağıdaki önerilerde bulunmuştur.

Buna göre, Ahmet’in rahatsızlığı aşağıdakilerden hangisi olabilir?

A) Kolu kırılmıştır.
B) Dişleri kırılmıştır.
C) Dizi burkulmuştur.
D) El parmakları burkulmuştur.
2009 SBS

ÇÖZÜM

Doktorun önerilerine göre Ahmet bacaklarını uzatıp dinlenecek, merdiven çıkmak, bisiklete binmek gibi hareketleri yapmayacaktır.

Buna göre Ahmet’in dizi burkulmuştur.
Yanıt C

Bir öğrenci sınıfta anlatacağı konu için yukarıdaki üç resmi hazırlamıştır.

Bu öğrencinin anlatacağı konu aşağı-dakilerden hangisidir?

A) Yaşımıza uygun sporlar
B) Vitamin değeri yüksek olan bitkisel besinler
C) Destek ve hareket sisteminin sağlığı
D) Dolaşım sisteminde görülen hastalıklar
2008 SBS

ÇÖZÜM

1. resimde yanlış ve doğru oturuş şekilleri,
2. resimde spor yapmak, 3. resimde kemik gelişiminde etkili olan besinler verilmiştir.
Buna göre öğrencinin anlatacağı konu destek ve hareket sisteminin sağlığıdır.

Yanıt C