YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK

Evlerimizde ve iş yerlerimizde kullandığımız bir çok alet elektrik enerjisi ile çalışır. Elektrik enerjisi güç santrallerinde üretildikten sonra evlere, okullara ve iş yerlerine iletken maddeler aracılığı ile ulaşır.

Yukarıdaki deney düzeneğinde krokodil kablonun uçlarına verilen maddeleri tutturuyoruz ya da sıvıların içlerine sarkıtıyoruz.

Maddeleri tutturup anahtar kapatıldığında ampulun ışık verip vermediği şekildeki tabloya yazılıyor.

Yukarıdaki tablodanda anlayacağınız gibi bazı maddeler elektriği iletirken bazı maddeler iletmemektedir. Elektrik enerjisini
bir yerden başka bir yere ileten maddelere iletken madde denir.

Elektrik enerjisinin geçişine izin vermeyen (Elektrik enerjisini bir yerden başka bir yere iletmeyen) maddelere yalıtkan
madde denir.

ataş, fincan ve kutu, demir, bakır ve nikelden yapıldıklarından elektriği iletmişler ve ampul yanmıştır. Demir, nikel ve ampul
metal olup genelde metaller elektriği iletirler.
Metaller genelde katı olup civa, sıvı metallere örnektir.

Silgi, cetvel ve tabağın da elektrik enerjisini iletmediğini ve ampulun yanmadığnı görürüz. Buna göre, plastik (silgi), tahta (cetvel) ve seramik (tabak) maddeler yalıtkan katilara örnek verilebilir.

Çözeltiler, farklı cins atom veya moleküllerden oluşabilen ve fiziksel yöntemlerle ayrışabilen maddelerdir. Çözeltiler içlerinde farklı cins maddeler bulundurursa da tek bir madde gibi görünür ve davranırlar.Tuzlu su, şekerli su, limonlu su birer çözeltidir.

Deneyde kablonun krokodil uçları birbirine değmeyecek biçimde tuzlu, şekerli ve limonlu su çözeltilerine sarkıtılıp anahtar kapatıldığında tuzlu su ve limonlu su çözeltilerinin elektriği ilettiğini dolayısıyla ampulün yandığını; şekerli su çözeltisinin ise elektriği iletmediği ve ampulün ışık vermediğini gözlemleriz.

Buna göre tuzlu su ve limonlu su gibi sıvı maddeler sıvı iletken, şekerli su gibi maddeler sıvı yalıtkandırlar.

NOT:

Yalıtkan sıvılar yüksek elektrik enerjisinin etkisiyle iletkenlik kazanır. Bu yüzden elektrikli aletlerin sıvılardan uzak tutulması gerekir.

Hava nomal koşullarda yalıtkan olmasına rağmen yüksek enerji verildiğinde iletken hale geçebilir. Yıldırım ve şimşek olayları havanın yüksek enerjisiyle iletken hale geçmesi sonucu oluşur.

Neon gazı normalde yalıtkan olmasına rağmen elektrik enerjisi uygulandığında iletken hale geçer. Yıldırım gibi içinde enerji boşalması oluşarak ışık enerjisi yayar.

NOT:

canlıların yaşamı için gerekli olan atmosferimizi oluşturan hava yalıtkandır.

Eğer hava iletken olsaydı Dünya'da yaşam imkansız olurdu. Elektrik enerjisinin canlılar üzerinde olumsuz hatta ölüme kadar gidebilecek etkileri vardır.

Elektrik enerjisi güç santrallerinde üretildikten sonra iletken teller (yüksek gerilim hatları) ile kullanacağımız yerlere ulaştırılır. Kullandığımız matkap, elektrikli ısıtıcı ve mikser gibi araçlar prize takılan fişler ile elektrik enerjisini alır ve
kullanırlar.

Elektrikli araçlara elektrik enerjisini ileten kablolar, iletken maddelerden yapılmış olup çevrelerine zarar vermemeleri için yalıtkan maddeler (plastik gibi) ile kaplanırlar.

Canlı olan insan vücudu iyi bir iletken olduğundan elektrik çarpmalarından korunmak için elektrikli araçlar (TV, mikser,
ütü, saç kurutma makinesi vb) ve elektrik iletiminde kullanılan araçlar (priz, anahtar, kablo) plastik gibi yalıtkanlar ile kaplanır.

ÖRNEK SORU:

Yukarıda altlarında ham maddeleri yazılı maddelerin resimleri bulunan vagonlar verilmiştir.

Öğretmeni Mert'den “İletken Katı Maddeler Treni” oluşturmasını istiyor.

Buna göre, Mert'in oluşturması gereken tren aşağıdakilerden hangisi gibi olur?

ÇÖZÜM:

Demir, nikel ve bakır metal olup elektrik enerjisini iletir. Tuzlu su iletken, fakat sıvı maddedir. Plastik ise yalıtkandır.

Buna göre, tren şekildeki gibi olmaktadır.

Yanıt B

ÖRNEK SORU:

Yukarıda bir bilgi değerlendirme tablosu verilmiştir.

Tabloda bilgi doğru ise D kutucuğana, yanlış ise Y kutucuğuna ✓ konulduğuna göre, hangi bilgiler hatasız değerlendirilmiştir?

A) Yalnız I
B) I ve II
C) I ve III
D) II ve III

ÇÖZÜM

Plastik yalıtkandır. I. bilgi doğrudur.

Tuzlu su iletken, şekerli su yalıtkandır.
II. bilgi yanlıştır.

gazların normalde yalıtkan olmalarına rağmen bazı koşullarda iletken olurlar. III. bilgi yanlıştır.

Buna göre, I ve II numaralı bilgiler hatasız olarak değerlendirilmiştir.

Yanıt B

ÖRNEK SORU:

Yukarıda Ay ve Güneş ile temsil edilen bilgiler verilmiştir. Mavi kumaş üzerine doğru bilgileri temsil eden şekiller yapıştırılarak
bir desen elde edilecektir.

Buna göre, elde edilecek desen aşağıdakilerden hangisi gibi olur?

ÇÖZÜM

Ay ve Güneş ile temsil edilen bilgiler doğru olduğundan elde edilecek kumaş deseni şekildeki gibi olur.

Yanıt A