Cümlenin Öğeleri
Cümlede karşımıza gelen çeşitli öğeler aşağıda tek tek açıklanmıştır:
Yüklem
Verilen cümlelerde yargıyı içeren kelime ya da söz öbeğine yüklem adı verilir. Cümlenin temel öğesidir. O olmadan sözler cümle özelliği taşımaz. Öteki öğeler yükleme göre tespit edilir.
Birleşik ve basit cümlelerde tek yüklem vardır. Sıralı, bağlı cümlelerde ise yüklem sayısı genellikle birden fazladır.
- Bir cümlenin yüklemi çoğunlukla sonda bulunmakla birlikte cümlenin başka bir yerinde de olabilir.
Onu bir iki saat burada bekleyin. (yüklem sonda)
Koşuyoruz bir toprak sahada. (yüklem başta)
- Yüklem birden çok cümle için ortak kulanılabilir.
Geçen yıl arabayı, bu yıl da evi sattı.
- Hem adlar hem de eylemler yüklem olabilir. Yüklem fiil olduğunda çekimli hale gelir. İsim olduğunda ise ek-fiil eklerini alır.
Şimdi müzik dinleyeceğim. (çekimli fiil – yüklem)
Hediyen gerçekten güzelmiş. (ek-fiil almış isim-yüklem)
- Çekimli eylemlerin ve ek-fiilli isimlerin olumsuz, soru, olumsuz soru şekilleri de yüklem olabilir.
Evde konuştuğum kişi, Ali değil miydi? (ek-fiilin olumsuz sorusu-yüklem)
Aynısını yapamazlar mıydı? (çekimli fiilin olumsuz sorusu-yüklem)
- Söz öbekleri de yüklem olabilir: tamlamalar, edat öbekleri, deyimler…
Doğrusu her şey önceden planladığımız gibiydi. (edat öbeği – yüklem)
Geçen akşam senin kulaklarını çınlattık. (deyim öbeği – yüklem)
- Cümlenin tamamı bazen bir söz öbeği şeklinde yüklem olabilir.
Eskimoları soğuktan etkileyen bir kıştı. (tamamen yüklem)
- Yüklemsiz söz gruplarına eksiltili cümle adı verilmektedir.
Park kapısının önünde, birbiriyle konuşan kadınlar, top oynayan çocuklar ve seyyar satıcılar…
- Eylemsiler yüklem olduklarında isim olarak değerlendirilirler.
Hayatta en sevdiği şey balık yakalamaktı. (yüklem isim-fiil,isim)
